Napisał do mnie niedawno list z pogróżkami ocierającymi się o groźbę (art. 166 k.k.) popularny prokurator Eksner, który po wymuszonej przez zajadłych ateistów dymisji ze stanowiska zastępcy Prokuratora Generalnego nagrodzony został - w ramach chrześcijańskiego miłosierdzia posadą dyrektora któregoś z departamentów Ministerstwa Sprawiedliwości.

W liście tym - wywołanym przypomnieniem przeze mnie kariery p. Eksnera na poprzednim etapie, mój korespondent nazywa mnie „bezpartyjnym bolszewikiem” oraz zapytuje „czy to przypadkiem nie towarzysze partyjni prokuratora Czubińskiego stworzyli Panu (tzn. mnie - JW) warunki dla przedziwnej kariery? Czy to nie oni zapewniali Panu papu?”

Pytania p. Eksnera są niezwykle trafne: towarzysze prokuratora Czubińskiego i p. Eksnera wielokrotnie zapewniali mi papu w rozmaitych podległych sobie zakładach zapewniających wikt, choć niekoniecznie opierunek, a moja rzeczywiście przedziwna kariera publicysty prasy podziemnej nierozerwalnie jest związana z działalnością tychże towarzyszy, bylem bowiem autorem znacznej części tekstów publikowanych w redagowanym przez Zofię i Zbigniewa Romaszewskich dziale „Praworządność” korowskiego „Biuletynu Informacyjnego”.

W tym samym czasie p. Eksner redagował periodyk „Problemy Praworządności", i w przeciwieństwie do Romaszewskich nie proponował mi współpracy - ale to może dlatego, że w jego piśmie mówiło się o jakiejś innej rzeczywistości, a już na pewno nie o ścieżkach zdrowia w Radomiu i Ursusie czy milicyjnych zabójstwach.
11 sierpnia 1991

Biuro Interwencyjne KSS”KOR” uważa za swój obowiązek informowanie opinii publicznej o wszelkich przejawach łamania praworządności w naszym kraju. Drastyczność spraw niniejszych każe nam odejść od dotychczasowej praktyki publicystycznej i sformułować

A k t o s k a r ż e n i a

Oskarżamy funkcjonariusza KDMO Łódź-Bałuty Zdzisława Pająka o udział w dokonaniu co najmniej dwu zabójstw:

1/ Zbigniewa Gidelskiego /sygn. akt II DS.46/77/
2/Piotra Łukasiewicza /sygn.akt II DS 95/78/

W obu tych sprawach Prokuratura Wojewódzka w Łodzi umorzyła śledztwo.

Uzasadnienie

1/ W dniu 30 lipca 1977 Zdzisław Pająk wraz z innymi funkcjonariuszami MO: Julianem Majewskim, Bernardem Gosem i Grzegorzem Stokowskim, przesłuchując podejrzanego Gidelskiego pobili go pałką służbową i pięściami na całym ciele, w wyniku czego doznał on rozerwania śledziony, a następnie wylewu krwi do jamy otrzewnej oraz wylewu krwi pod oponą twardą i opony miękkie mózgu, a nadto innych obrażeń ciała, w wyniku czego Gidelski zmarł. Przesłuchanie rozpoczęto o godz. 9.15, pogotowie wezwano o godz. 10.30, zgon nastąpił o godz. 11.40. Sekcja zwłok /k.112 -114 akt/ i badania histopatologiczne /k.115/ wykazały, iż obrażenia będące powodem śmierci denata zadane mu zostały podczas przebywania w gmachu KDMO w przeciągu 12 godzin przed śmiercią, a użycie pałki służbowej wyklucza możliwość zadania tych obrażeń przez innych zatrzymanych w celi.
Prokurator Wojewódzki w Łodzi umorzył w sprawie niniejszej śledztwo z powodu niewykrycia sprawcy, a mianowicie dlatego, że wszyscy czterej podejrzani milicjanci nie przyznali się do winy, a nadto zgodnie stwierdzili, że każdy z nich podczas przesłuchiwania Gidelskiego opuszczał pokój przesłuchań. W tym stanie rzeczy - konkluduje prokurator w postanowieniu o umorzeniu śledztwa - nie sposób ustalić czy wszyscy podejrzani bili Gidelskiego3 czy też tylko niektórzy z nich, a jeśli tak, to którzy.
Wobec wątpliwości co do winy każdego poszczególnego podejrzanego i w myśl klasycznej zasady, iż wątpliwości tego rodzaju muszą być tłumaczone na korzyść oskarżonego, wiceprokurator Michał Woźniak podpisał dnia 30 grudnia 1978 r. postanowienie o umorzeniu śledztwa. Należy dodać, ze żaden z podejrzanych nie był w toku śledztwa zatrzymany ani też zawieszony w pełnieniu czynności służbowych. W okresie prowadzenia śledztwa w sprawie zabójstwa Zbigniewa Gidelskiego podejrzany Pająk wziął udział co najmniej w jeszcze jednym zabójstwie.

2/ W dniu 26 X 1978 r. funkcjonariusz MO Pająk wraz z drugim milicjantem Prusakiem wyprowadzili z domu i następnie przewlekli do KDMO Łódź-Bałuty Piotra Łukasiewicza. Po "przesłuchaniu” odwieźli go do izby wytrzeźwień. Jak zeznaje lekarz dyżurny /k.49 akt/: "Został on wniesiony do Izby przez trzech funkcjonariuszy i był rozebrany. Jeszcze przed przystąpieniem do badania lekarskiego zauważyłem u dowiezionego bezwładne opadanie kończyny górnej i dolnej. Następnie w trakcie badania le-karskiego stwierdziłem u niego brak zapachu a l k o h o l u z u s t. Dalszym badaniem stwierdziłem nierówność źrenic. Prawa źrenica była szeroka, nie reagująca na światło. Ponadto objawy lewostronnego porażenia połowicznego ciała". Przewieziony z Izby Wytrzeźwień do szpitala Łukasiewicz zmarł. Przyczyną śmierci było urazowe uszkodzenie mózgu. Sekcja wykazała również inne liczne obrażenia.
Wobec bezspornego udziału funkcjonariusza Pająka w dokonaniu powyższych zabójstw Biuro Interwencyjne KSS ”KOR” uważa za swój obowiązek poinformować również o innej sprawie, mającej charakter poszlakowy, w której podejrzenia kierują się w stronę tego samego milicjanta. Jest to sprawa zabójstwa Jana Kowalczyka /sygn.akt II Ds.67/78/, w której Prokuratura Wojewódzka w Łodzi umorzyła śledztwo z powodu niewykrycia sprawcy.

3/ W dniu 23 lutego ,1978 o godz. 5 rano przed klatką schodową bloku przy ul. Marysińskiej 69 w Łodzi znaleziono zwłoki Jana Kowalczyka. W bloku tym mieszka przyjaciółka Zdzisława Pająka i konfidentka MCK Grażyna Czuba, w której mieszkaniu Pająk często przebywa.
Przybyły na miejsce lekarz pogotowia nie stwierdził widocznych z obrażeń ciała umarłego /k.57/. Sekcja zwłok wykazała kompletne zmasakrowanie ciała Jana Kowalczyka; rozerwanie prawej komory płuc,; pęknięcie wątroby, krew w komorach mózgu, pęknięcie i połamanie żeber i wiele innych obrażeń. Ich rozległość dała Prokuraturze Wojewódzkiej asumpt do twierdzenia, iż przyczyną śmierci denata był wypadek drogowy. Prokuratura całkowicie zbagatelizowała fakt występowania na całym ciele denata licznych krwiaków, które nie mogły powstać po rozerwaniu komory serca; gdyby więc przyjąć, że Kowalczyk przejechany został przez samochód, trzeba jednocześnie stwierdzić, że - jak wynika z charakteru obrażeń - przedtem został skatowany.

W dniu 20 lutego 1978 r. Kowalczyk wyszedł rano do pracy i więcej do domu nie powrócił. Wracając tegoż dnia z pracy oświadczył kolegom, że ma wezwanie do KDM Łódź-Bałuty i koledzy ci widzieli, jak wysiadłszy z tramwaju udał się w kierunku tejże komendy. Tu urywają się jego udokumentowane ślady. Żegnając się z kolegami Kowalczyk mówił, ze obawia się zatrzymania i prosił o dostarczenie mu do aresztu papierosów.

W toku śledztwa ustalono, że w dokumentach KDMO Łódź-Bałuty, jak również w innych posterunkach MO, w szpitalach, izbach wytrzeźwień, pogotowiu ratunkowym, hotelach etc. nie ma żadnej wzmianki, aby denat w którymkolwiek z tych miejsc znajdował się między 20 a 23 lutego. Na tym dowodzie negatywnym jak również i na tym, że żaden z milicjantów KDHO Łódź-Bałuty nie przyznał się do kontaktowania się z Kowalczykiem - przypomnijmy, że w sprawie zabójstwa Gidelskiego czterej przesłuchujący go milicjanci nie przyznali się do winy w sytuacji absolutnie ewidentnej - Prokurator Wojewódzki oparł swoją decyzję o umorzeniu śledztwa z powodu niewykrycia sprawcy.

W śledztwie nie udało się stwierdzić, co robił i gdzie przebywał Jan Kowalczyk przez ostatnie 60 godzin swojego życia. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, ze denat w chwili śmierci był zupełnie trzeźwy. Jest to o tyle ważne, ze świadkowie zgodnie przyznają, ze w ostatnim okresie przeń śmiercią stale nadużywał on alkoholu. Nie odpowiedziano więc na pytanie co mógł robić Kowalczyk przez dwie i pół doby nie wracając do domu, nie chodząc do pracy i nie będąc przez nikogo widzianym w dzielnicy, gdzie był powszechnie znany, gdzie mieścił się jego dom i komenda dzielnicowa MO i wreszcie blok, pod którym znaleziono jego zwłoki. Nie odpowiedziano również na pytanie, w jaki sposób i w jakim celu, a także jakimi środkami sprawca ewentualnego wypadku drogowego przetransportował bezwładne ciało denata /87 kg/ z miejsca wypadku na chodnik pod blokiem mieszkalnym. Brak odpowiedzi na to pytanie jest tym istotniejszy, że matka zabitego wysuwa logiczną hipotezę, iż zabójcy zamierzali wwieźć ciało do mieszkania przyjaciółki funkcjonariusza MO Pająka, która mieszka właśnie na tej klatce schodowej, na X piętrze, aby stamtąd je zrzucić pozorując wypadek czy samobójstwo. Związek Zdzisława Pająka z tą właśnie sprawą nie jest taki ścisły i jednoznaczny jak ze sprawami poprzednimi, nie ma bezpośredniego dowodu jego udziału w zabójstwie, jednak zestawienie faktów opisanych w punktach poprzednich z tym, iż zwłoki Kowalczyka niesione były do klatki schodowej, na której mieszka przyjaciółka Pająka i konfidentka MO Grażyna Czuba i zostały przed nią porzucone z powodu spłoszenia sprawców przez wychodzącego do pracy świadka Sygułę, zmusza do formułowania podejrzeń o współudział w zbrodni właśnie pod adresem Zdzisława Pająka.

Obok pytań, poszlak i hipotez, obok mnożących się w aktach śledztwa niejasności, istnieje tam również jednak i dowód , że sprawcą śmierci Kowalczyka są organa Milicji Obywatelskiej. Na karcie drugiej akt znajduje się protokół oględzin zwłok sporządzony przez funkcjonariusza, który przybył na miejsce ich znalezienia. W protokole tym powiedziane jest wyraźnie, że denat ma na sobie spodnie koloru ciemnobrązowego spięte pasem. W toku śledztwa matka zabitego wielokrotnie zaprzeczała, by syn miał kiedykolwiek takie spodnie i by kiedykolwiek używał pasa, opisując jednocześnie te spodnie, w których syn ostatni raz wyszedł z domu, jasnobeżowe, szyte na miarę, dopasowane, z karczkiem. Te właśnie spodnie, zasadniczo różne od tych, w których denata znaleziono, zostały wydane w Prokuraturze jego matce po umorzeniu śledztwa. Dysponować zaś nimi mógł tylko ten, kto Kowalczyka zabił, a jego ciało porzucił pod klatką schodową bloku na ul. Marysińskiej. Dlaczego Kowalczyk został przebrany? Prawdopodobnie jego ciasne, dopasowane, szyte na miarę spodnie nie dały się wciągnąć na zmasakrowane, opuchnięte ciało ślady znęcania się noszą m.in. genitalia denata. Z tą hipotezą współgra również fakt, że zwrócone matce spodnie porozpruwane są i podarte w okolicach szwów na biodrach.

Formułujemy niniejszy akt oskarżenia jedynie pod adresem funkcjonariusza MO Pająka, którego współudział w dwu z opisanych zabójstw można uznać za udowodniony.

Nie dysponujemy i nie możemy dysponować równie przekonywującymi i bezspornymi dowodami przestępstw, których dopuściły się inne osoby zamieszane w niniejsze sprawy. Chodzi tu o takie czyny jak współudział w zabójstwach, fałszowanie dowodów, fałszywe zeznania, niedopełnienie obowiązków służbowych, stosowanie gróźb bezprawnych, etc.

Wszystkie opisane zabójstwa dokonane zostały na osobach karanych bądź podejrzanych o poważne przestępstwo; zachodzi uzasadniona obawa, iż funkcjonariusz Pająk i jego koledzy uważają za właściwe stosowanie wobec takich ludzi wszelkich pozaprawnych środków. Jest to postawa nie do zaakceptowania przez społeczeństwo - zarówno milicjant Pająk, jak jego koledzy i zwierzchnicy obowiązani są respektować oczywisty fakt, że przepisy Kodeksu Postępowania Karnego odnoszą się właśnie do postępowania z osobami podejrzanymi o dokonanie przestępstw, a morderstwa na takich osobach, dokonane, karane będą z całą surowością prawa. Podając niniejszy akt oskarżenia do publicznej wiadomości Biuro Interwencyjne KSS"KOR“ uważa za możliwe korzystanie z normalnych prerogatyw oskarżyciela publicznego; podniesione zarzuty powinny zostać zbadane w toku bezstronnego przewodu sądowego, w którym winny być wysłuchane argumenty, jakie będzie mogła wysunąć obrona.

^1. Tekst ten napisałem w swoim imieniu. Kolegium redakcyjne "Biuletynu Informacyjnego”, wbrew mojej woli usunęło moje nazwisko, wyrażając w głosowaniu przekonanie, ze sierżant Pająk mógłby mnie zabić po jego opublikowaniu.

"Biała Księga" ¹

Kilkanaście historii ludzi zamordowanych czy zamęczonych, historii, które wydarzyły się współcześnie w Polsce, w naszej milczącej obecności, niemal na naszych oczach. Na oczach setek tysięcy czytelników Nałkowskiej i Borowskiego, ludzi, którzy o totalitarystycznym systemie uczyli się w szkole. Nie tak znów dawno temu pisaliśmy w wypracowaniach o bestialstwie niemieckich faszystów i bezapelacyjnej winie prof. Sonnenbrucha, który owego bestialstwa nie dostrzegał.

Ale gdy działy się historie w Białej Księdze opisane, myśmy oczywiście nic nie widzieli i nic nie wiedzieli, myśmy w tym czasie wykonywali swoje obowiązki? pracowaliśmy w biurach, sklepach, urzędach, może byliśmy nawet zawodowymi humanistami, może dyskutowaliśmy i pisali o człowieku jako takim, możeśmy chodzili na filmy przedstawiające martyrologię narodu w czasie wojny, może... czy rzeczywiście można w ten sposób tłumaczyć się przed sądem historii, albo chociażby przed własnym sumieniem z bierności w obliczu rozpasanej nieludzkiej przemocy, w obliczu mordów i kaźni, sprawianych przez "funkcjonariuszy publicznych" - jak ich nazywa prawo - na chybił trafił wybranym ofiarom.

Nie jest Biała Księga oskarżeniem sformułowanym tylko, ani nawet nie przede wszystkim, przeciw organom Milicji Obywatelskiej, oskarża ona też społeczeństwo, które swoim milczeniem, swoją inercją, swoją nieodpowiedzialnością dopuściło do rozpanoszenia się bezprawia i terroru. Wiadomo bowiem, że na całym świecie policja ma tendencje do używania i nadużywania przemocy, istotne jest przeto, czy i w jaki sposób społeczeństwo stara się zabezpieczyć przed jej samowolą. Dodajmy: jeśli myślimy o Polsce, to chodzi o społeczeństwo, w którym przywilej wolności i nietykalności osobistej - neminem captivabimus nisi iure victum - ma ponad pięćsetletnią tradycję nadany został bowiem już przez Władysława Jagiełłę. I dzisiaj ten naród godzi się na codzienne gwałcenie swoich konstytucyjnych praw, na to, by uzurpatorska władza nie krępowana była w swoim działaniu żadnymi ograniczeniami.

Biała Księga pokazuje, że policyjne tortury, powszechna praktyka bicia zatrzymanych, prowadząca nawet do morderstw, nosi cechy nieustającej pacyfikacji, służy permanentnemu zastraszaniu społeczeństwa. I z naszej winy jest to działanie skuteczne, bowiem pozwalamy się zastraszyć. W imię codziennego - jakże jednak niepewnego - spokoju godzimy się na praktyki władzy godzące w naszych współobywateli. Godzimy się na przykład, by milicjanci w samo południe Wielkanocy, w śródmieściu Warszawy wywlekali z tramwaju beznogiego inwalidę za to, że o jego protezę potknęła się sierżantowa milicji. A przecież pasażerowie tramwaju mogli uratować inwalidę wojennego przed skatowaniem na posterunku milicji. Może i ty jechałeś tym tramwajem?

Wiele napisano słów krytycznych pod adresem złotej wolności szlacheckiej, samowoli i sobiepaństwa, które zgubiły Polskę. Mało, za mało pisano u nas o groźnej mentalności niewolniczej, o kraju smutnych ilotów, o chocholej muzyce, w takt której kręcimy się w miejscu pod portretami Kościuszki i Wernyhory. Żyjemy w jakiejś potwornej schizofrenii, rozdwojeniu jaźni, godzimy się, by między ideami, które wyznajemy a naszą codziennością rosła nieprzekraczalna bariera.
Napisałem o portrecie Kościuszki.


Widzimy go codziennie czy niemal codziennie. Wystarczy choćby sięgnąć do portfela, żeby przypomnieć sobie ludzkie i obywatelskie powinności. Wyjmij z kieszeni 1000 złotych, docencie. Popatrz na wizerunek narysowanego tam człowieka. Zgoda, nie jesteś Kopernikiem. Ale czy pamiętasz, że uczonemu nie wolno ulęknąć się nawet Inkwizycji? Że kiedy przychodzi zagrożenie dla narodu, trzeba odłożyć obserwowanie gwiazd i sposobić się do obrony, do walki?


Wyjmij pięćsetkę, inżynierze. Popatrz na portret inżyniera z zadartym nosem. Przypomnij sobie, co inżynier może i powinien robić dla kraju, dla ludzi. A student, że pieniędzy nie ma wiele, niech wyjmie tylko stuzłotówkę i popatrzy na tego brodatego młodzieńca w drucianych okularach. Niech popatrzy na niego przez tę małą chwilę potrzebną do znalezienia jeszcze trzech złotych i wymienienia na butelkę żytniej. Może zakołacze mu się w głowie ten wyśmiany wiersz z akademii, którego nigdy nie odnosił do siebie. Robota. Tak wiele roboty.


A dla ciebie, literacie, pozostanie już tylko bilon. Te małe dziesięciozłotówki, tak niewiele warte, ot, niecałą linijkę twego wiersza czy prozy. Popatrz na nie chwilę. Nie, nie z tej strony. Orzeł to ty rzeczywiście nie jesteś. Ale po drugiej stronie jest ich dwu. Do wyboru. Którą tradycję podjąłeś.

Ja cię do niczego nie zmuszam. Chcesz spokojnej pracy dla kraju, trzeźwego racjonalizmu, precyzyjnego opisu społeczeństwa, w którym żyjesz? Słusznie, bierz na patrona starszego pana w okularach. A może wolisz walkę, oskarżenia, poetycką syntezę?


Wolna droga, możesz wybrać tego z bujną grzywą.

I życzę wam wszystkim, abyście mieli tyle pieniędzy, ile zauważycie wizerunków ludzi na nich umieszczonych. Oglądamy codziennie twarze z portretów, czytamy gazety, odważnie mówiące o naruszaniu praw obywatelskich w Gwatemali i Hondurasie, słuchamy radia, oglądamy telewizję, rozmawiamy z ludźmi w pracy, na ulicy, przy wódce. Ale między nami i światem rozciąga się niewidzialna i nieprzekraczalna bariera, która zabezpiecza przed wyciąganiem jakichkolwiek konkretnych wniosków. Nas to wszystko nie dotyczy. My...

Właśnie, co my? Powiedz, po co żyjesz? Czego się spodziewasz? Kto albo co jest dla ciebie ostateczną instancją moralną? Wierzysz w Boga? Nie będę cię odwodził. Ale poczytaj Ewangelię i Dziesięcioro Przykazań. Czy w twojej biernej zgodzie na zło świata, w twoich wygodnych codziennych kłamstwach, w twojej obojętności dla skrzywdzonych i poniżonych jest cokolwiek z nauki twojego Boga?
A może nie wierzysz? Może jesteś materialistą i życie kończy się dla ciebie nieodwołalnie, kiedy przestaje funkcjonować twoje ciało? Czy to ciało właśnie jest ostateczną instancją i dobrem najwyższym? W jakiej perspektywie istotne jest, czym napchałeś swój brzuch? Czy rzeczywiście jest ci zupełnie obojętne, kim zostaniesz w pamięci innych?
A może - zostawmy nawet na boku sprawę światopoglądu - masz dzieci? Może zastanawiałeś się kiedyś, jakiego życia chciałbyś dla nich? Jakiego świata? Czy rzeczywiście chcesz, aby żyły tak jak ty?

Zechcesz pewnie na to wszystko odpowiedzieć, że innego życia i innego świata po prostu nie ma, że to tylko mrzonki, idealizm, utopia. Że świat zawsze opierał się na przemocy i niesprawiedliwości, a demokracji nie było w istocie nawet w starożytnych Atenach. I wreszcie przypomnisz jeszcze o radzieckich czołgach. Ciekawe, czy zdajesz sobie sprawę, że myśląc w ten sposób o sobie i świecie, rezygnujesz z roli podmiotu, godząc się na egzystencję rzeczową, przedmiotową, bierną. Właśnie, ten niosek wyciągnięty z podanych przez ciebie samego przecież przesłanek już ci się nie podoba. Tego wcale nie chciałeś powiedzieć. Owszem, ale nie chodzi tu przede wszystkim o twoje słowa, ale o fakty.
Zdaj sobie wreszcie sprawę, ile pracy włożono w to, abyś myślał w ten właśnie sposób, abyś sądził, że nic od ciebie nie zależy, że wszystko co istotne, napisane jest w Księdze Przeznaczeń. A przecież wszystko świadczy o tym, że jest wręcz odwrotnie. Szalejąca cenzura, która ingeruje w najbardziej nawet błahe dziedziny życia społecznego jest wyrazem lęku, jaki przed tobą czuje uzurpatorska władza. Setki godzin spędzonych w aresztach przez wykładowców latającego uniwersytetu są dowodem przerażenia, jakie we władzach naszego kraju wywołuje wizja prawdy o wiecie, docierającej do społeczeństwa. Dziesiątki rewizji w poszukiwaniu niezależnej prasy, konfiskaty artykułów, papieru, matryc - to też dowody obawy przed ludzką suwerennością.

Jest tak, że władza, której się boisz - boi się ciebie, więcej: ona traktuje cię poważniej niż ty sam, ona nie zapomniała, iż to ty właśnie jesteś istotnym podmiotem świata, a ponadto żywi obawy, że możesz sobie o tym któregoś dnia przypomnieć.
Biała Księga pokazuje mechanizm terroru, który ma budzić w tobie poczucie niepewności, wrażenie, że jesteś tylko nic nie znaczącą drobiną; że w zebranych tu przykładach milicyjnych mordów nie ma ani jednego, w którym morderstwo byłoby skutkiem nadużycia władzy dla celów osobistych. Nie chodzi o to, że milicjant załatwia przy pomocy służbowej broni swoje prywatne sprawy. To byłyby bowiem sprawy mówiące o cechach poszczególnych milicjantów, gdy tymczasem Biała Księga ukazuje system. System, w którym bije się nie po to, aby wymusić zeznania, nie dlatego, że milicjant się zdenerwował, ale dla zasady, bije się dlatego, że nie ma powodu, aby nie bić. Jeżeli zaś przypadkiem powody jakie się pojawią, wtedy oczywiście co innego. Np. po skandalu z pobiciem Adama Michnika w Krakowie w lutym tego roku, milicjanci wrocławscy aresztujący niżej podpisanego z okazji kolejnych wykładów otrzymali polecenie przedstawienia swoim przełożonym każdorazowo szczegółowych obdukcji lekarskich, świadczących, że przemocy fizycznej nie stosowali.

Trzydzieści parę ostatnich lat naszej historii to okres wyróżniający się nieistnieniem w kraju opinii publicznej, i więc świadomością władzy, że nikt jej nie patrzy na ręce i że jest ona przeto zupełnie bezkarna. Odradzający się w ostatnim dziesięcioleciu głos tej opinii, nawet kiedy był jeszcze bardzo słaby i cichy, już zmuszał rządzących do liczenia się z nim. Dziś, kiedy głos ten jest donioślejszy, mamy często skłonność do upajania się zwycięstwami. Nie trzeba ich negować, ale musimy zdawać sobie sprawę, iż są to w gruncie rzeczy zwycięstwa i radości niewolnicze. Oto radujemy się, że nie pobito kogoś za wykładanie młodzieży historycznych faktów, że właściciela mieszkania, w którym odbywają się wykłady skazano na kilka tysięcy grzywny, a nie na ciężkie roboty. Cieszymy się, że po roku walki zwolniono z więzienia robotników zamkniętych tam z naruszeniem wszelkich obowiązujących norm prawnych, a działaczy KOR-u trzymano na Rakowieckiej tylko przez dwa miesiące. Uważamy za polityczne zwycięstwo, iż polscy pisarze mogą własnym sumptem i bez żadnego honorarium wydawać swoje utwory w formie maszynopisu, a nikt ich za to nie aresztuje i to nawet wtedy, gdy na forum zjazdu swojego związku zawodowego domagają się czegoś więcej. Jesteśmy w stanie słuchać, jak partyjny pisarz cieszący się opinią liberała określa działalność Towarzystwa Kursów Naukowych jako ekstremizm polityczny.

Słowem - przepełnia nas duma z własnej siły i niemal uczucie wdzięczności wobec naszych panów, którzy pozwalają nam wegetować, choć przecież mogliby zariezat. Nieświadomie ulegamy propagandzie pragnącej nas zmusić, abyśmy całe swoje życie odczuwali jako niekończące się pasmo darów ze strony władzy, która w dobroci swojej robi nam nieustanne prezenty; daje nam wykształcenie, daje nam pracę, daje nam mieszkanie, a my, niewdzięczni, kręcimy nosem i marudzimy, że np, chcielibyśmy jeszcze mięsa albo wyborów.

Lektura Białej Księgi pozwala zrozumieć jak nasze codzienne zgody na nieistotne wydawałoby się drobiazgi, zgody wynikające często ze znużenia, sumują się w spójny system, wymierzony w każdego z nas. Jeżeli nie protestujemy, przeciwko idiotycznemu ale powtarzanemu twierdzeniu, jakoby władza cokolwiek obywatelom dawała, jeżeli swoim milczeniem przyzwalamy na sączenie w nasze umysły jadu wszechogarniającego kłamstwa - nie dziwmy się tym kilkunastu historiom wyjętym z akt Biura Interwencyjnego KSS „KOR”. M o ż e zabrzmi to szokująco, ale jako współpracownik Biura słyszałem historie bardziej jeszcze przerażające, które z rozmaitych względów, /np. z powodu braku zgody rodziny zamordowanego/ nie znalazły się w wydanym zbiorze.

Ale najbardziej wstrząsająca jest świadomość, że żadna z tych spraw nie musiała skończyć się tragicznie, i że jest wspólną winą nas wszystkich, iż wznoszącej pałkę ręki nie powstrzymuje strach przed społeczeństwem, które wymierza sprawiedliwość.

Maltretując człowieka na posterunku w Zakliczynie milicjant wie, że nikt nie wezwie pomocy, bo naczelnik poczty odmówi połączenia. Milicjanci w Łomży zamordują 19-letniego chłopca, bo wiedzą, że żaden adwokat nie napisze skargi.

Zboczeniec-sadysta z posterunku w Ciścu bez obawy będzie masakrować narządy płciowe zatrzymanego, czy przebijać mu dłonie wiedząc, że obdukcja lekarska nie wykaże tych ran.

Liczą, że nikt nie przemoże swojego strachu, aby dać świadectwo prawdzie.
Pamiętaj! Liczą także na ciebie.


<sup>Zenon Pałka przy drukowaniu "Białej Księgi" - dokumentów bezprawia, copyright Ośrodek Karta



1.</sup> Dokumenty Bezprawia. "Biała Księga". Opracował Komitet Samoobrony Społecz­nej “KOR" na podstawie materiałów Biura Interwencyjnego. Wyd. NOW-a, Warszawa 1978

14 lutego br. odbyła się przed Sądem Wojewódzkim w Białej Podlaskiej, rozprawa rewizyjna w procesie Witolda Rozwensa, b. dyrektora departamentu w Prokuraturze Generalnej, oskarżonego o nieumyślne zabicie dwoma strzałami z broni myśliwskiej 3-letniego chłopczyka.; Wyrokiem Sądu Rejonowego Rozwens skazany został na 3 lata bezwzględnego pozbawienia wolności, o czym pisaliśmy w 25 numerze BI . Od wyroku odwołał się obrońca oskarżonego, mec. Pociej.

Rozprawa rewizyjna, powtarzająca długi ciąg wywodów i polemik prowadzonych przed sądem X instancji, byłą dla mnie tym bardziej interesująca, że i mnie pozwalała rozważyć rzecz całą raz jeszcze stwarzała okazję, aby zastanowić się, czy surowa (ocena oskarżonego, jaką sformułowałem w swoim sprawozdaniu z jego procesu, jest na pewno zgodna z moim sumieniem. Było to tym ważniejsze, że zdarzało^ mi się słyszeć, także pośród przyjaciół, głosy, że w swoim potępieniu oskarżonego przekroczyłem granice etyki dziennikarskiej i stoczyłem się do poziomu moralnego Anny Kłodzińskiej. Głosy te nie bardzo mnie przekonały, bowiem uważam, że poza innymi różnicami, warto pamiętać, iż Biuletyn jest w każdej chwili gotów drukować sprostowanie czy replikę Witolda Rozwensa, tak jak wydrukował głos red. Wierzyńskiego, a każdy z bohaterów moich tekstów może mnie oskarżyć przed sądem o zniesławienie, jak krakowski policjant Pałamarz oskarżył Joannę Szczęsną i Seweryna Blumsztajna. Sytuacja Anny Kłodzińskiej jest po prostu inna. Także moralnie.

Spotkałem się z pretensjami, że niepotrzebnie wywlekam, w swoim artykule prywatne sprawy oskarżonego; rzecz do dyskusji. Otóż jestem przekonany, że nie uczyniłem tego wszystkiego, co w podobnej sytuacji jest rutynową czynnością reportera - nie poszedłem porozmawiać z sąsiadami Rozwensa, z dozorcą domu, w którym mieszka, nie zbadałem, czy jego narzeczona jest z branży plastikowej czy szklarniowej; krótko mówiąc, dopuściłem się zaniedbań, za które wyrzucono by mnie z każdej szanującej się amerykańskiej redakcji.

Jeżeli więc w moim tekście można było znaleźć jakieś prywatne sprawy oskarżonego, to tylko te, które sam zechciał przed sądem wyjawić. Podobnie stało się i na rozprawie rewizyjnej - mec. Pociej rozpoczął ją od poinformowania Sądu, iż Rozwens ożenił się ze swoją narzeczoną, zeznającą jako świadek na rozprawie poprzedniej. Dorzuciwszy do sprawy ten nowy a istotny element, obrońca wniósł o uniewinnienie oskarżonego, zastrzegając się jednocześnie, że gdyby sąd nie zechciał jego klienta całkiem uniewinnić, to prosi o łagodny wymiar kary.

Powodów do uniewinnienia widział mec. Pociej kilka. Przede wszystkim zwrócił uwagę, że dziecko, szczególnie wieczorem powinno siedzieć w chałupie, ą nie bezprawnie pętać się po prokuratorskim terenie. Wchodzenie w obejście prokuratorskiej gajówki jest po prostu zabronione - wywodził obrońca. I właściwie miał rację: dziecko nie umiało się przystosować do warunków otaczającego świata, toteż nic dziwnego, że wyginęło.
Następnie mec. Pociej podjął polemikę z twierdzeniem oskarżenia, iż Rozwens strzelając mógł przewidywać ewentualne nieszczęśliwe skutki. Otóż zdaniem obrońcy należy tu rozróżnić między "mógł” i "można". Oskarżyciele wywodzą, że decydując się na strzał, który przecina drogę publiczną, można, a nawet należy spodziewać się nieszczęśliwego rezultatu. Mec. Pociej zgodził się z tym stanowiskiem, ale jednocześnie oświadczył, że nie wynika z tego,że mógł taki rezultat przewidzieć akurat jego klient, skądinąd - jak pamiętamy - Dyrektor Departamentu Profilaktyki w Generalnej Prokuraturze. Tu jednak wywód swój przerwał, oświadczając, że lojalność nie pozwala mu kontynuować.

Gdyby zaś sąd nie zechciał podzielić stanowiska obrony, że śmierć małego Mariusza Chacewicza była wynikiem czystego przypadku, za który nikogo nie można winić, obrońca prosi o uwzględnienie okoliczności łagodzących. Okoliczności te nie dotyczą samego czynu, ale osoby sprawcy, którego - mówił mec. Pociej "linia życiowa nie wszystkim się podoba. Niezrozumiałe że ten porządek prawny, w którym brał udział przez lata oskarżony Rozwens, nie bierze tego pod uwagę". Wyrok w tej sprawie -wywodził dalej obrońca - będzie miał istotne znaczenie społeczne. Sąd powinien wziąć pod uwagę, jak społecznie potrzebne jest przekonanie, że "jeżeli człowiek pobłądzi i jeżeli przeszłość jego była uczciwa i społecznie użyteczna, to taki człowiek może liczyć, że wymiar sprawiedliwości krzywdy mu nie zrobi".

Oskarżyciel publiczny zdecydowanie odrzucił sugestie obrony, zwracając uwagę na jej wewnętrzne sprzeczności? zdaniem prokuratora, sam obrońca nie wierzy ani przez chwilę w możliwość uniewinnienia oskarżonego, którego wina jest dla wszystkich - łącznie z winowajcą - oczywista, a przy tym nie ma żadnych powodów, dla których należałoby łagodzić wyrok Sądu Rejonowego. Rozwens miał obowiązek przewidywać, że na linii jego Strzału mogą znajdować się ludzie i jeżeli zdecydował się mimo to strzelać, wykazał rażącą lekkomyślność i brak zwykłego rozsądku, co bynajmniej nie stanowi okoliczności łagodzącej. W dodatku za utrzymaniem wyroku 3 lat bezwzględnego więzienia przemawiają ważne względy społeczne; zdaniem prokuratora należy wpajać społeczeństwu przekonanie, iż sprawiedliwość jest taka sama dla wszystkich i każdy, kto narusza prawo, będzie ukarany.
Do tego właśnie poglądu prokuratora nawiązał w swoim przemówieniu pełnomocnik rodziców zabitego dziecka, mec. Stanisław Szczuka, który podkreślił, że miarą lekceważenia przez Rozwensa podstawowych zasad prawnych jest fakt, że strzelał w kierunku drogi i znajdującego się po jej drugiej stronie domu Chacewiczów, odległego o ok. 60 m śrutem, który wedle stosownej normy razi na odległość do 200 m. A zakaz wychodzenia z chałup po zmroku został zniesiony ukazem Cesarza Wszechrosji, Króla Polski etc., Aleksandra II ponad 100 lat temu. Mecenas Szczuka przypomniał również, nawiązując do miejsca tragedii, że Mazowsze i Podlasie były jedynymi dzielnicami w dawnej Polsce, gdzie prawo nie pozwalało na odkupienie śmierci grzywną. "Obywatele Sędziowie - kończył swoje przemówienie oskarżyciel posiłkowy - według obowiązujących przepisów pan Chacewicz mógłby być myśliwym. Witold Rozwens ma syna» Proszę p wydanie takiego wyroku, jaki wydalibyście na Chacewicza za zastrzelenie syna Rozwensa".

Z kolei zabrał głos sam oskarżony, który w swoim ostatnim słowie rozpoczął od przeproszenia "wszystkich ludzi i instytucji, których swoim postępowaniem skrzywdził". Następnie przypomniał, że pierwszy raz w życiu oskarżał przed sądem w roku 1951 (przypomnijmy inne daty: urodził się w roku 1931, wstąpił do ZMW w 1946, do PPR w 1948 i w tym też roku wstąpił ochotniczo do wojska. Oskarżony nie podał innych dat: kiedy mianowicie i w jakich zakładach naukowych się kształcił, aby w wieku lat 20 być już wojskowym prokuratorem) i ten jedyny raz w życiu był - nieobiektywny. Zwrócił mu na to uwagę tow. płk Pawłowski, żarliwy enkawudysta, prokurator wojskowy, którego widać na słynnym zdjęciu z Sielc nad Oką,i od tej pory Witold Rozwens był już zawsze obiektywny, co osobiście uważa za swoją zaletę, a w dodatku ma na to dowody w postaci opinii służbowych na piśmie.

Następnie oskarżony oświadczył: "Chciałbym usprawiedliwić swojego obrońcę, któremu utrudniałem pracę i zabroniłem używać pewnych argumentów na swoją korzyść. Zabroniłem poruszać kwestię odpowiedzialności każdego dorosłego człowieka za los dziecka. Aleksander II zniósł wprawdzie zakaz wychodzenia po zmroku, jak wywodził oskarżyciel posiłkowy, ale ani Aleksander II, ani Sąd Najwyższy ani nikt inny nie zwolni rodziców z obowiązku opieki nad dzieckiem. A Chacewiczowie nie opiekowali się dzieckiem w sposób właściwy. Inni pracownicy Prokuratury Generalnej, którzy przede mną przebywali w gajówce, mogliby to potwierdzić.
Nie podniosłem tej kwestii,bo wyrządziłem krzywdę, i nie wypadało mi o tym mówić. Ale jakie zwalnia to urzędu prokuratorskiego - tu oskarżony podniósł głos - z tego obowiązku".

Z kolei pan prokurator, to znaczy właściwie oskarżony ale to się na sali sądowej tym razem trochę myliło, przeszedł do określenia właściwego wymiaru kary. I rzekł: "Pan Prokurator domagał się dla mnie 4 lat kary, oskarżyciel posiłkowy zgodził się z nim, używając handlowego języka, że 20% bonifikata (od górnej granicy zagrożenia JW) to aż nadto. Jaką bonifikatę uznano by za słuszną, gdybym nie służył wiernie cały czas Polsce Ludowej, ale zaczynał karierę za czasów Generalnej Guberni, gdzie był taki dystrykt radomski na przykład? To oczywiście przykład akademicki..." Dopowiedzmy: dystrykt radomski był to teren konspiracyjnej działalności w szeregach Armii Krajowej oskarżyciela posiłkowego z I instancji, mec. Lisa-Olszewskiego, który zresztą za działalność tę zapłacił latami stalinowskiego więzienia.

Oskarżony, rozpalał się coraz bardziej. Przypomniał starożytną zasadę, że za jeden czyn wolno karać tylko jeden raz.
On zaś ukarany został wielokrotnie. "Oto co mnie spotkało: zostałem zwolniony z Prokuratury w trybie haniebnym. Zwolniono mnie w trybie art. 13 (bezzasadnie, ale się nie odwoływałem), mówiącego o zwolnieniu człowieka, który nie daje rękojmi należytego wykonywania obowiązków prokuratora. Nie znam przykładu, aby w ten sposób zwolniono człowieka, którego spotkała tragedia. Zwolniono mnie z wojska - pułkownika po 30 latach służby. Jest taki podręcznik: Ceremoniał wojskowy. Jestem jednym z jego autorów. To ja pisałem rozdział o pożegnaniach żołnierzy odchodzących do cywila. Myślałem, że kiedyś odejdę i zostanę pożegnany. Odszedłem gorzej niż prosty szeregowiec... W 35 roku istnienia armii, dla której się poświęciłem. (Jest teraz rencistą wojskowym i - jak oświadczył przewodniczący składu sędziowskiego - ma 13.000 zł renty. 74 razy więcej niż Zofia Iżak1, o której piszemy na str. 28-32 tego numeru - JW). Przez 32 lata nie otrzymałem w partii żadnego napomnienia, a teraz otrzymałem najwyższą karę, jaką członek może otrzymać poza wykluczeniem - naganę z ostrzeżeniem. Przestałem być członkiem Rady Głównej PKPS i OK FJN, musiałem ustąpić z redakcji "Prawa i życia", zostałem pozbawiony możliwości pracy publicystycznej, która była moim drugim życiem.

Zostałem pozbawiony możliwości wykonywania jakiegokolwiek zawodu. Jestem żołnierzem i prawnikiem - żadnego z tych zawodów nie będę mógł wykonywać. Na wszystkie świętości prosiłem o jedną rzecz - aby matce staruszce zostało oszczędzone, aby się nie dowiedziała. Ale znaleźli się ludzie, którzy ją zawiadomili: dostała wylewu, złamała rękę, leży w gipsie. Chciałbym poskarżyć się Wysokiemu Sądowi. Nie wiem, czy ci, którzy tak postąpili, mają matki, ale jeżeli mają, to nie życzę im, żeby z nimi tak postąpiono. Drogą plotek i insynuacji usiłuje się pozbawić mnie tej jednej jedynej rzeczy, którą chciałem ocalić z tego pożaru - twarzy uczciwego człowieka. Czynią to ludzie, którym nie podoba się moja - zbyt prosta - linia życia. Kopią leżącego, plują związanemu w twarz. Ale ja rozumiem - plucie jest ich zawodem. Tylko warto pamiętać, że wiatr historii często odwraca plwocinę w twarz plującego.

Macie rozważyć karę - zwrócił się do sędziów. - Jestem żołnierzem i każdą karę przyjmę. Rozważcie jednak, że wymierzenie mi kary bezwzględnego więzienia tylko pośrednio dotknie mnie. Kara ta w pierwszym rzędzie dotknie moje dzieci, w stosunku do których mam nadal obowiązki (22 i 24 lata, syn żonaty, córka zamężna - JW), matkę i Annę Nowakowską, która uczyniła mi ten zaszczyt i zgodziła się zostać moją żoną, osobę, o której sercu i szlachetności nie mogę po prostu mówić, bo brak mi słów na to".

Na zakończenie Rozwens jeszcze raz wyraził "żal i głębokie ubolewanie" za tragedię, którą spowodował " jedynym, nieprzemyślanym w życiu krokiem".

Sąd Wojewódzki Białej Podlaskiej podzielił stanowisko oskarżonego. Kategorycznie odrzucił twierdzenia oskarżycieli i uznał orzeczoną przez Sąd Rejonowy karą za "rażąco niewspółmierną", w związku z czym postanowił ją zawiesić. W ustnym uzasadnieniu podkreślono, że przy wymiarze kary nie można pominąć zasług Rozwensa i że - ze społecznego punktu widzenia - kara bezwzględnego więzienia byłaby niesprawiedliwa; wobec czego orzeczono grzywnę w wysokości 30 000 zł, dokumentując tym samym, że nie obowiązują już na Podlasiu archaiczne prawa, na które powoływał się mec. Szczuka i że dzisiaj szlachcic za ubicie chamskiego bachora płaci co prawda grzywnę, ale do wieży nie idzie. Sprawiedliwości stało się zadość. Wyrok jest prawomocny. Wyrok Temidy z zawiązanymi oczami, z dubeltówką w jednej, a legitymacją partyjną w drugiej ręce.

/Prokurator Generalny wniósł w sprawie Rozwensa rewizję nadzwyczajną, domagając się kary bezwzględnego więzienia. Sąd Najwyższy rewizję oddalił. Rozprawę przed Sądem Najwyższym opisał J. Walc w tekście Rewizja nadzwyczajna w sprawie Rozwensa "Biuletyn Informacyjny” 1979 nr 7 - przyp. wyd./

Zarówno wyrok, jak i cały przebieg procesu toruńskiego najlepiej można podsumować historycznym już zdaniem Jacka Kuronia, wypowiedzianym przez niego w nocy 13 grudnia 1981 do milicjantów, którzy przyszli go aresztować:”I tak wam nic z tego nie wyjdzie, cofniecie się wpół drogi”.

Jest to szokujący paradoks, bo nie po to wyprowadza się zazwyczaj czołgi na ulice, aby uprawiać polityczny hamletyzm, a przecież to właśnie czyni generał Jaruzelski.

Zamordowanie ks. Popiełuszki, jego pogrzeb, śledztwo w sprawie zabójstwa, a na koniec proces były zdarzeniami, które powinny szefa rządu zmusić do samookreślenia. do nowego ułożenia stosunków z rożnymi krajowymi siłami politycznymi. W tej sytuacji Jaruzelski dokonał trudnej sztuki: zdołał skonfliktować się ze wszystkimi — zantagonizował hierarchię kościelna, którą przebieg procesu i sposób jego relacjonowania przez polskie środki masowego przekazu zmusił do zajęcia stanowiska znacznie ostrzejszego niż to, które by z własnej woli chciała zajmować, poderżnął gałąź, na której siedzi, odbierając policji politycznej poczucie bezkarności i pouczając ją, że za słuchanie rozkazów przełożonych można dostać 25 lat więzienia, a przy tym wszystkim bynajmniej nie usatysfakcjonował społeczeństwa, realizując klasyczną zasadę komunistycznej ekonomiki - zaangażować maksymalne środki dla osiągnięcia minimalnych efektów.

Jest następnym przerażającym paradoksem, że zachowanie władz w sprawie zabójstwa ks. Popiełuszki w swoisty sposób było przyznaniem politycznych racji kapitanowi Piotrowskiemu, którego pełnomocnik rodziny księdza, mec. Jan Olszewski, określił mianem samozwańczego szeryfa. Ten oficer, przy całej potworności swojej zbrodni, przez cały czas zachowywał się jak mężczyzna, który w imię jakichś - choćby najgorszych — racji działał i nie zamierza się ich wypierać ani prosić o litość Piotrowski powiedział, że postanowił porwać i zamordować ks. Popiełuszkę nie mogąc dłużej znosić niezdecydowania władz cofających się ciągle przed wyciąganiem konsekwencji z prowadzonej polityki, władz, które ciągłe powtarzając A i nie mogąc zdobyć się na powiedzenie B, wyglądają równie żałośnie jak oskarżony Chmielewski.

Jeżeli działania kpt. Piotrowskiego miały być sygnałem tak czy inaczej planowanego puczu, wstępem do próby przejęcia formalnej czy faktycznej władzy przez twardogłowych, czyli przedstawicieli nomenklatury uważających, że generał Jaruzelski nie dość skutecznie i konsekwentnie realizuje jej interesy, to proces toruński wykazał, że kpt. Piotrowski i jego mocodawcy mieli rację: nikt już dziś w Polsce nie może liczyć, że generał Jaruzelski po męsku rozwiąże kiedykolwiek jakikolwiek spośród stojących przed nim problemów A tego się przecież towarzysze po nim spodziewali.

Kapitan Piotrowski powiedział w swoim ostatnim słowie, że jest gotów na wszystko, że chętnie odda swoje młode życie dla idei, byleby tylko mógł widzieć sens swojej ofiary, wspomina, że przed kilku laty ze szpitalnej sali reanimacyjnej ledwie mogąc utrzymać ołówek w ręku napisał do zony kartkę, w której prosił, by wychowała dzieci na dobrych Polaków—komunistów.

Cytuje słowa Józefa Wybickiego, twórcy polskiego hymnu narodowego, i sala zastyga w podziwie, grozie i oczekiwaniu, czy spod grożącej mu szubienicy rzuci w twarz swoim sędziom słowa: ’’Jeszcze Polska nie zginęła”, do czego wprawdzie nie dochodzi, ale bardzo jest niedaleko. Spod tej szubienicy, której sąd mu ostatecznie oszczędził, kieruje swoje przesłanie do towarzyszy broni, kreując się na męczennika ich spraw, na ubeckiego świętego, i reaguje oburzeniem, kiedy prokurator nieprzychylnie te jego enuncjacje komentuje. Kapitan uważa, że kiedy zegną się z towarzyszami, kiedy mówi do nich o swoich uczuciach — nikomu nie wolno wtrącać się w tę intymność.

Kapitan najwyraźniej chce z tej sali sądowej, jak chyba zresztą każdy stojący przed sądem więzień polityczny, przekazać swoje przesłanie następcom — bo przecież kapitan postrzega sam siebie właśnie jako więźnia politycznego, a nie jako mordercę, ale czy ma komu przekazać to przesłanie? Czy te dzieci, które kapitanowa ma wychować na komunistów, znajdą sobie miejsce w świecie sflaczałego komunizmu generała Jaruzelskiego, podtrzymywanego już tylko przez gorset munduru?

Jeśli myśleć o rezultacie tego procesu, to był on wielką przegraną kapitana, chociaż udało mu się ujść z życiem, porażka jego polega na tym, że naśladowców będzie miał nie on, ale ksiądz Jerzy, który życie utracił i wygrał po polsku: przez śmierć życiodajną dla innych.
podpisane: Zbigniew Rożnowski

Nie było chyba jeszcze w Polsce człowieka, którego by tyle milionów ludzi słuchało z równą uwagą, zawisając mu spojrzeniem na wargach jak to się dawniej mówiło.
I on był chyba tego świadom, chyba wiedział, że mówi do nas wszystkich.

A teraz właściwie nie wiemy, co mówił i nawet jeśli ktoś puści to sobie jeszcze raz z magnetofonu – też właściwie nic nie wie. Bo oto słyszeliśmy człowieka, który deklarował gotowość oddania swojego młodego życia za Polską nierozdzieraną konfliktami, który kiedyś, in articulo mortis, słabnącą dłonią napisał na kartce swoją ostatnią wolę: aby jego dzieci wychować na dobrych Polaków-komunistów, człowieka, który w obliczu szubienicy wspomni jedno tylko nazwisko z naszej historii – nazwisko Józefa Wybickiego!

Do kogo mówiłeś, kapitanie? Nie do mnie przecież, chociaż słuchałem cię z uwagą, jaka należy się człowiekowi, któremu stryczek wisi nad głową. Mówiłeś przecież z żarliwością, z jaką nie można chyba mówić w pustkę. Nie rozumiem. Kiedy ty, krew z krwi i kość z kości ubectwa chcesz, aby twoje dzieci wychować na dobrych Polaków-komunistów – co masz właściwie na myśli, ty, na którego rękach jest krew, ty, syn człowieka, który był wysokim funkcjonariuszem UB w czasach, kiedy krew lała się codziennie, czego ty chcesz dla tych swoich dzieci.

Czy to wszystko widzieliśmy naprawdę, słyszeli na własne uszy? Czy to w ogóle możliwe? Czy ubecy od Łaby po Władywostok będą chodzić ze znaczkiem przedstawiającym kapitana i ustawiać jego zdjęcie tam, gdzie my ustawiamy zdjęcia drogich nam ludzi? Czy to jest jeszcze możliwe? Co ty właściwie zrobiłeś, kapitanie?
Już nawet nie na tej szosie, pod osłoną nocy, ale w biały dzień, na sali sądowej, w świetle telewizyjnych jupiterów?

Stanąłeś przed, tym sądem i przed naszymi oczyma jako bezpartyjny szeregowiec, bo usunięto cię z partii i zdarto oficers­kie szlify, ale przecież całym swoim zachowaniem umiałeś pokazać, że tak na śmierć, która ci przecież zaglądała w oczy, gotować się potrafi oficer-komunista.

Umiałeś pokazać, że jeśli się jest naprawdę oficerem SB, jeśli się jest naprawdę komunistą, czyjeś tam decyzje o odbieraniu legitymacji czy łamaniu nad głową pałki służbowej /bo w twoim wypadku mówienie o łamaniu szpady byłoby i anachroniczne i niestosowne/ – nie są w stanie zmienić istoty rzeczy.

I właśnie ty najlepiej ze wszystkich umiałeś nam pokazać, co to znaczy być ubekiem-komunistą. A wielu ludzi, i w Polsce i na świecie miało o tobie fałszywe wyobrażenie, które jednak umiałeś zmienić. Tyle było tych niepotrzebnych niejasności, na przykład z humanizmem socjalistycznym. Licealiści mordowali się nad nim w swoich wypracowaniach, czasem czytało się o nim w gazetach – a ciągle nie było jasne, o co właściwie chodzi. Teraz wiemy: humanizmem socjalistycznym kieruje się Służba Bezpieczeństwa, to nasze Minis­terstwo Miłości, nie zapominające o spieszczeniach nawet w naj­trudniejszej sytuacji, więc czuję się weselej, kiedy wiem, że jeśli będą mi coś przywiązywać do nóg, nie będą to w żadnym wy­padku kamienie, ale raczej kamulki.

Ale czy rzeczywiście jeszcze będzie komuś się chciało? Kiedy słuchałem twoich dramatycznych słów, odnosiłem wrażenie, że i ty w to wątpisz, że z tobą, chowanym od maleńkości na najlepszych wzorach, z tobą, nad którego kołyską wisiało zapewne zdjęcie Feliksa Edmundowicza, dumy polskiego ruchu rewolucyjnego, którego pomnika w dzień i w nocy pilnować musi kilku milicjantów, jego ręce nie przybrały naturalnego czerwonego koloru – z tobą odchodzi epoka, jakże brzemienna dla naszego samopoznania.

Tyle już było procesów, w których oskarżano komunistów o naj­cięższe zbrodnie, w których stawali oni w obliczu śmierci. Nie wiem na ile dokładnie, ale przecież musiałeś znać te historie – reportaż spod szubienicy Fučika, proces Dymitrowa czy Rosenber­gów – a teraz wreszcie twój proces ważny, wielki, historyczny i chyba ostatni przed tym wielkim procesem komunistów, który dziś trzeba umownie nazywać norymberskim, bo nie wiadomo, czy odbędzie się w Twerze, Kijowie, Nowogrodzie czy jeszcze gdzieś indziej.

Nie zauważyłeś, że ta epoka, czasy świetności takich jak ty, to już przeszłość, Myślałeś, że zdołasz powtórzyć heroiczną młodość twojego ojca, zrealizować jego sen o pale /znów szpada byłaby nie na miejscu/ – i przyszło ci za to zapłacić dwudziestopięcioletnim wyrokiem. Zawsze myślę z bólem o dinozaurach, o tym strasznym momencie, kiedy ginęły nie umiejąc się przystosować do zmieniającego się świata. Może inaczej po prostu być nie mogło, może takie są nieubłagane prawa przyrody czy historii, ale z dru­giej strony, jeśli myśleć o tych spośród nich, które chytrze kom­binowały, aby zawczasu wykształcić sobie jakieś płucotchawki, czy jak to się tam jeszcze nazywało – trudno się oprzeć pewnemu niesmakowi – przecież te chytrzejsze dinozaury popełniały rodzaj dezercji, która nie przystoi oficerowi.

Ile się tego przez ostatnie lata naoglądałeś! Próbuję to sobie odtworzyć i zrozumieć, ale trudno sytemu pojąć głodnego, związanemu od zawsze z ideami zyskującymi z dnia na dzień coraz to nowych zwolenników, wyobrazić sobie sytuację człowieka bro­niącego sprawy przegranej, skazanej na niepowodzenie, człowieka, którego chlebem codziennym jest przypatrywanie się kolejnym zdra­dom kolejnych towarzyszy, przechodzących do obozu coraz silniejszego przeciwnika. Kiedy się żyje w poczuciu własnej racji, zwłaszcza racji historycznej, nawet trudno sobie wyobrazić strach tych, którzy żyją w poczuciu, że za nimi nie stoi nic, że otacza­jący świat zagraża ich istnieniu, Twoje życie, kapitanie, wasze życie, było po prostu kosz­marem.

Kiedy słuchałem, jak twoi koledzy opowiadali przed sądem, że wszystkie swoje ważniejsze notatki muszą niemal natychmiast po sporządzeniu wrzucać do maszyny tnącej, aby nie dostały się w ręce przeciwnika, który – jak się okazało – nieskrępowanie bu­szuje po biurkach nawet w samym Ministerstwie Miłości, o czym tak przejmująco opowiadał twój dyrektor, generał Płatek, który na własnym biurku nie może trzymać ważniejszych informacji, żeby mu nie wykradli, kiedy się patrzy na te wszystkie kraty, za którymi musicie się chować, kiedy się widzi, w ile sprzętu do samoobrony trzeba wyposażyć tych biednych chłopców z ZOMO, zanim zaryzykuje się wypuszczenie ich z bezpiecznych koszar w miejsce, gdzie mogliby się zetknąć z groźnymi tubylcami – ogar­nia człowieka bezbrzeżne współczucie.

Mówiłeś o tym swoim ciężkim życiu, o służbie w świątek i piątek, zarwanych nocach, braku czasu dla żony i dzieci. I cały ten twój trud zmarnowano. Jak się musiałeś czuć, kiedy zaharowawszy się jak dziki osioł najpierw przy kompletowaniu, a później wnoszeniu na któreś tam piętro na ulicy Chłodnej tej całej amu­nicji, granatów, papierów – zobaczyłeś jak taki excusez le mot – Kiszczak jednym pociągnięciem pióra przekreśla cały twój finezyj­ny przecież plan zapuszkowania tego cholernego klechy.

A już przecież miałeś nadzieję, że się to wszystko odwróci, kiedy w grudniową noc resort brał odwet za wszystkie swoje upoko­rzenia. Ale też to ty właśnie, jako jeden z pierwszych zrozumia­łeś, że to tylko pozory, miny, że prawdziwego komunizmu z tego nie będzie. To przecież ty upominałeś się wtedy, aby przy pomocy czołgów i reszty tego całego bezsensownie pętającego się tam i sam sprzętu sprowadzić klechów na miejsce, jakie należy się im w prawdziwie komunistycznym państwie. Kiedy tego nie zrobiono, było już dla ciebie jasne że to drôle de guerre, a nie Blitzkrieg, że tak się wojen nie wygrywa.
Ileż to razy opisywano tragedię, która stała się twoim udziałem, tragedię prawdziwego mężczyzny, którego dłoń zaciska się na rękojeści broni, a rozkaz nie przychodzi, bo los uczynił twoim najwyższym wodzem chuchrowatą kukłę o ciepłych, spoconych rękach, która gorsetem i uniformem żałośnie próbuje pozorować męskość, a cofa się przed każdą godną mężczyzny decyzją. Owszem: słowa; taki mięczak potrafi dużo gadać, umie być mocny w pysku, ale jego słowa nie mają prawdziwego znaczenia – może gotować przeciwnikowi krwawą łaźnię, a gdy przychodzi co do czego, okazuje się, że to po prostu Stefek Burczymucha.

Z tego wielkiego strachu, który już niemal stanowi tej kukły istotę, bo wszystko zostało mu podporządkowane, będzie krok po kroku ustępować przed każdą groźbą, cofać się przed zapo­wiedzią strajku, pozwalać klechom hulać jak zechcą i budować co i gdzie im się zamarzy, wypuszczać na wolność połapanych przez ciebie i twoich kolegów najniebezpieczniejszych wrogów... Mówiłeś, że nie mogłeś zachować spokoju, kiedy na to patrzyłeś i trudno cię nie zrozumieć.

Chciałeś tą kukłą, tym Stefkiem Burczymuchą wstrząsnąć, zmusić go, by zachował się jak mężczyzna, dając po prostu przyk­ład – cóż, ledwie wprowadziłeś kraj na drogę, która mogłaby wieść do komunizmu, on z pełną gębą frazesów poszedł w przeciwną stronę; zdecydował się przeprowadzić ten proces, który, jakeśmy już sobie powiedzieli, jest chyba ostatnim. Widzisz, kapitanie, to zawsze takie trudne dla mężczyzny zrozumieć, że ktoś inny nim nie jest i być nie może, i nie dasz rady siłą go do tego zmusić.
Nic z tego nie będzie.

On się może tylko pocić, podglądając cię na monitorze, ale już nic się nie nauczy, a szkód, których narobił, nie da się już naprawić. Kiedy tak popiskuje, zaszywszy się w swoją mysią dziurę, nawet jeśli stara się to robić grubym głosem, jest najwyżej żałosny. Kiedy patrzy na twoją heroiczną postawę, bywa, że go na chwilę ruszy sumienie, zadzwoni do sędziego Kujawy i każe urugnąć tych cholernych korowskich adwokatów, albo każe prokuratoro­wi Pietrasińskiemu nawrzucać klechom tak, żeby się nawet księdzu Skardze dostało – ale zawsze będzie to tylko mysi pisk.

A ty zostałeś sam. Ty, ostatni komunista.
Nic już nie poradzisz, twoje dzieci komunistami nie będą. To się już w Polsce skończyło i już nikt nie ma siły w to wierzyć. Gdzie te czasy, kiedy prawdą były słowa poety, że partia to ręka milionopalca w jedną miażdżącą pięść zaciśnięta, dzisiaj potrafi ona tylko jak śmiertel­nie przerażony skorpion zwrócić swoje żądło przeciwko tobie, ostatniemu komuniście. Tak to jest, kapitanie, schodzisz ostatni. Nie został tam już żaden komunista, ot, tylko trochę szczurów, które zawczasu nie opuściły okrętu, a które jeszcze pokażą nie­jedną swoją szczurzą sztuczkę. Już zszedłeś. Żegnaj – ze swojej wyspy, na której niespodziewanie wylądowałeś, będziesz teraz pa­trzeć na klęskę ostateczną, patrzeć jak twój statek bez załogi, sternika i ładunku będzie powoli tonął, aż fale zamkną się nad nim.

Ale ty na zawsze pozostaniesz w mojej pamięci, a ja pozos­tanę twoim dłużnikiem, bo pozwoliłeś mi zobaczyć to wszystko, czego bym bez twojej pomocy pewnie nie dojrzał i za to dziękuję ci, kapitanie.

podpisane: Jan Biuletyn

Akt oskarżenia przeciw generałom Ciastoniowi i Płatkowi, którym zarzuca się zorganizowanie zabójstwa księdza Popiełuszki i kierowanie całą akcją – wpłynął do sądu. Prokuratora Witkowskiego, który chciał ten zarzut rozciągnąć na ich zwierzchników, odsunięto od sprawy.

Kiedy zabójstwo wyszło na jaw, natychmiast oświadczono, że był to „cios wymierzony w rząd gen. Jaruzelskiego”. I chociaż zdanie to wypowiedział Jerzy Urban w jak najgorszych intencjach, ostatecznie okazało się ono prawdziwe. Zachodzi więc pytanie: w kogo czy co wymierzony był w dzisiejszej Polsce cios przygotowywany przez prok. Witkowskiego, a udaremniony przez nieznanych sprawców?

Zwierzchnicy gen. Ciastonia, szefa SB i wiceministra spraw wewnętrznych, mają to do siebie, że są policzalni, i to na palcach jednej ręki. I mają również to do siebie, że należą do kręgu architektów Okrągłego Stołu. I oto okazuje się, że decyzja zakreślająca krąg odpowiedzialnych za zabójstwo ks. Popiełuszki jest i dzisiaj decyzją polityczną. W 1985 roku postanowiono poprzestać na oskarżeniu płk. Pietruszki, dziś podniesiono poprzeczkę o dwa oczka: oskarżono jego szefa i szefa jego szefa.

Nie uległa jednak zmianie zasadnicza koncepcja oskarżenia: chodzi o czarne owce, pojedyncze zdemoralizowane jednostki, hańbiące dobre imię Resortu, oczywiście w głębokiej konspiracji przed jego zdrowym kolektywem. Nie mam najmniejszych powodów, by kwestionować oskarżenia wysuwane wobec generałów Płatka i Ciastonia; wydaje mi się mało prawdopodobne, aby postępowanie dowodowe miało przekonać nas o ich niewinności - nie wierzę natomiast, by te dwa nazwiska mogły zamknąć listę winnych w tej sprawie.
Jedno jest oczywiste: kodeks kamy stanowi, że odpowiedzialność za przestępstwo ponosi nie tylko bezpośredni sprawca, lecz także podżegacz i pomocnik, a sąd ma im wymierzyć karę w takich samych granicach, jak sprawcy bezpośredniemu. I jeżeli podżeganie i pomocnictwo stanowią osobne, specjalnie definiowane kategorie prawa karnego, to zaiste trudno wyobrazić sobie sprawę, w której miałoby się podżegaczy sądzić, jeżeli w tej sprawie mieliby odpowiedzialności uniknąć.

Jako żywo nie mam tu zamiaru bronić Grzegorza Piotrowskiego, ale oddajmy sprawiedliwość i tym, którzy zbiorowym trudem i wieloletnim wysiłkiem ziarnko do ziarnka budowali piramidę kłamstwa. A kiedy kłamstwo przekroczy masę krytyczną – zaczyna zabijać. Kiedy się obiecuje socjalizmu bronić tak jak się broni niepodległości, trzeba brać pod uwagę, że ktoś z podwładnych zechce „sile antysocjalistycznej” przywiązać kamulki do nóg¹.

Ale przecież posadzenie na ławie oskarżonych szefa generała Ciastonia, a nawet szefa tego szefa – również sprawy nie wyczerpuje, bo krąg podżegaczy i pomocników jest nieporównanie szerszy; gdyby ograniczać się do kręgów oficerskich, to nie sposób zapomnieć o wkładzie pułkownika Przymanowskiego, który z sejmowej trybuny porównywał okrucieństwo działaczy „Solidarności” do Tamerlana, który na ich tle okazywał się człowiekiem gołębiego serca. A przecież poza wyższymi oficerami brały w tym wszystkim udział tysiące drobniejszych wykonawców, o których także byłoby niesprawiedliwie zapominać.

Sprawiedliwość, nie zemsta – zatytułował swoje pamiętniki Szymon Wiesenthal, niestrudzony tropiciel zbrodniarzy nazistowskich, wyszukujący ich nawet w najbardziej niedostępnych zakątkach Ameryki Południowej, gdzie bezskutecznie próbują się przed nim chować pod przybranymi nazwiskami. I chyba tej Ameryki Południowej najbardziej wypada Wiesenthalowi zazdrościć, tego, że aż tak daleko muszą przed nim uciekać. Z całej Europy Wschodniej nikomu – poza Honeckerem – nawet się nie chciało uciekać. Oni najwyraźniej wierzą, że nic im nie grozi, że sprawiedliwości nie trzeba się obawiać.

I w tym momencie ja się zaczynam bać. Bo straszno by było myśleć, że wszystko, co się tu stało, miałoby zasadę panowania niesprawiedliwości pozostawić nietkniętą. Więc jest dla mnie owym światełkiem w tunelu informacja, że generała Ciastonia bronić będzie mecenas Siła-Nowicki, bo tak się jakoś porobiło, że obrona Ciastonia to jednocześnie obrona sprawiedliwości. Rany boskie!

Toruński proces zabójców ks. Popiełuszki był wydarzeniem niebywałym, a miał i tę niezwykłą cechę, że byliśmy wszyscy porażeni prawdą, która została tam ujawniona, będąc jednocześnie przekonanymi, że była to wielka manipulacja, mająca na celu raczej ukrycie prawdy niż jej wyjawienie. W pewien sposób był więc proces toruński kwintesencją komunizmu, wyśmienitym przykładem na to, że może istnieć coś takiego jak p r a w d a częściowo nieprawdziwa.

Do niebywałych kłamstw podczas politycznych procesów przed komunistycznymi sądami wszyscy byli od dawna przyzwyczajeni i w gruncie rzeczy nie było żadnego dobrego powodu, aby czego innego niż kłamstwa oczekiwać, tym większe więc wrażenie robiły zeznania Grzegorza Piotrowskiego i jego podwładnych dotyczące okoliczności zamordowania Księdza. Trudno było oprzeć się wrażeniu, że podawane przez nich potworne szczegóły są prawdziwe.

Dowiedzieliśmy się tej prawdy w sposób szokująco nieoczekiwany, ale że była to – jako się rzekło – prawda częściowo nieprawdziwa, nabraliśmy wielkiej ochoty, aby się dowiedzieć, jak to było naprawdę. Pisałem wówczas w „Kulturze Niezależnej” (nr 7/1985), że proces toruński to proces „ważny, wielki, historyczny i chyba ostatni przed tym wielkim procesem komunistów, który dziś trzeba umownie nazywać norymberskim, bo nie wiadomo, czy odbędzie się w Twerze, Kijowie, Nowogrodzie czy jeszcze gdzie indziej”.

Jak widać, jednocześnie przewidywałem trafnie i nietrafnie, bo chociaż komunizm się zawalił, jednak żadnego procesu norymberskiego nie było ani nie będzie. Trudno o tym wszystkim nie myśl podczas procesu przełożonych kapitana Piotrowskiego, generałów Ciastonia i Płatka. I trudno oprzeć się przykremu wrażeniu, że chociaż bardzo chcielibyśmy się prawdy dowiedzieć – nie bardzo można się tego spodziewać. Do wyroku jeszcze i tak mnóstwo czasu, więc któraś z licznych instytucji badających opinię publiczną mogłaby policzyć, jakiż to procent obywateli spodziewa się, że sprawa zabójstwa ks. Popiełuszki zostanie przekonywająco wyjaśniona.

Przecież na terenie całego naszego byłego obozu archiwa Organów zostały przejęte przez siły demokratyczne, albo zgoła chrześcijańsko-narodowe, a mimo to nie dowiedzieliśmy się literalnie nic nowego nawet o tych śladach zamachu na papieża, które wiodły do Bułgarii czy wprost do KGB. Siedzi Ali Agça i tyle – zleceniodawców pewnie nadal mimo wszystko tropić niewygodnie.

Tak się jakoś przypadkowo złożyło, że długo odkładany proces Ciastonia i Płatka ruszył z miejsca w tym dramatycznym momencie, kiedy stoimy wobec sprawy teczek. Otóż generał Płatek kierował, jak wiadomo, IV Departamentem MSW, zajmującym się kościołem. Wiadomo również, że we wszystkich krajach naszego byłego obozu, gdzie tajnych współpracowników policji politycznej ujawniano – wcale pokaźne ich ilości znajdowano wśród kleru bądź aktywistów laikatu.

Może być przedmiotem dyskusji, czy minister Macierewicz wiedział, kto jest naprawdę agentem, nie sposób natomiast wątpić, że generał Płatek zna szczegółowo nazwiska swoich tajnych współpracowników. Jeżeli ich ciągle na sali sądowej nie wymienia, to chyba przecież nie przez delikatność uczuć. Jakie są powody milczenia obydwu generałów, oczywiście nie wiem, tak jak nie wiem również, czy są oni winni przedstawionych im zarzutów, jakikolwiek bowiem jest wysoce prawdopodobne, że w przygotowaniu i wykonaniu zbrodni brali udział, jest również jednocześnie możliwe w stosunku do każdego z nich, że z tej akurat sprawy z jakichś względów został wyłączony. Co oczywiście nie oznacza, że nie miałby nic ciekawego do powiedzenia.

Co do mnie, nie bardzo się spodziewam, abyśmy się o tych ciekawych rzeczach dowiedzieli, i to poniekąd tym bardziej, im więcej panowie generałowie mają ciekawego do powiedzenia, prawda bowiem ma to do siebie, że wprawdzie jedynie ona jest ciekawa, jak słusznie zauważył Jerzy Malewski¹ przecież jednak w mało czyim leży interesie – więc jedyna szansa, że zdarzy się coś podobnego jak na procesie toruńskim i zobaczymy więcej, niż nam chciano pokazać.
3 lipca 1992

1. J. Malewski [Włodzimierz Bolecki], Jedynie prawda jest ciekawa, Warszawa 1987 (przyp. wyd.przedruk: Jan Walc, "Ja tu tylko sprzątam", W-wa, 1995).

Kto z was podniesie skargę, dla mnie jego skarga
Będzie jak psa szczekanie, który tak się wdroży
Do cierpliwie i długo noszonej obroży,
Że w końcu gotów kąsać – rękę, co ją targa.
Adam Mickiewicz
Czy funkcjonariusz SB Kazimierz Sulka czytał III część Dziadów – nie mam oczywiście pojęcia, ale wiem, że kąsania ręki targającej obrożę odmówił.
Funkcjonariusz SB Kazimierz Sulka był członkiem specjalnej grupy operacyjnej mającej za zadanie „przerwać pozakościelną działalność ks. Adolfa Chojnackiego”. Nie przerwał. Wylądował w więzieniu, dostał 2 lata i 4 miesiące za branie łapówek, i już z więzienia zaczął wysyłać do ks. Chojnackiego grypsy o planowanym zamordowaniu go¹.

Jeden z grypsów dotarł do adresata, inne dostały się – jak to zwykle bywa w ręce służb wyspecjalizowanych i funkcjonariusz SB Kazimierz Sulka stanął ponownie przed sądem oskarżony o zniesławienie Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych. W pierwszej instancji dostał 10 miesięcy, kiedy jednak na rozprawę rewizyjną w lutym 1989 roku przybył w charakterze jednego z pełnomocników Sulki mec. Jan Olszewski, rozprawę odroczono, a oskarżonego wypuszczono na wolność. Trudno przewidzieć, jak się dalej ta sprawa potoczy, bo tę rozprawę rewizyjną trzeba będzie jednak mamy wszak czasy wzmożonej praworządności – odbyć, funkcjonariusz SB Kazimierz Sulka najwyraźniej nie zamierza milczeć, a wie dużo i dużo już jest w aktach jego sprawy, choćby anonimy z groźbami, jakie w swoim czasie ks. Chojnacki otrzymywał, ręką tegoż Sulki pisane. Oskarżony o zniesławienie WUSW Sulka domaga się również – jak do tej pory bezskutecznie włączenia do akt sprawy sporządzonego na piśmie szczegółowego planu akcji przeciwko księdzu, którego każdą kartkę osobiście kontrasygnował.

Komisja Interwencji i Praworządności będzie oczywiście Sulki bronić i sprawować nad całą tą sprawą pieczę, a sam jej bohater, jak ta zgubiona drachma, będzie w nas wszystkich wzbudzał jak najcieplejsze uczucia, bo znaczenia tej sprawy nie sposób po prostu przecenić. Nie stało się nic ks. Chojnackiemu i można mieć nadzieję, że w tej sytuacji nic mu się już nie stanie, ale nigdy nie będziemy wiedzieli, ile jeszcze zbrodni z tych, które się nie wydarzą, a mogłyby się były wydarzyć, przez Sulkę właśnie zostało udaremnionych.

A ile zbrodni jeszcze się dokona? Cztery lata temu, pisząc w „Kulturze Niezależnej” o procesie kpt. Piotrowskiego, sądziłem, że przynajmniej księża nie będą już ginąć – i myliłem się niestety. Ks. Niedzielak i ks. Suchowolec zginęli w styczniu bieżącego roku, w dniach, kiedy już-już rozpoczynały się obrady Okrągłego Stołu. Wyrażano w chwili otwarcia tych obrad ogromną radość, że zasiedli przy nim wspólnie prześladujący i prześladowani, bo zaiste wielki to tryumf naprawdę chrześcijańskiego ducha – ale straszno pomyśleć, że w ciągu ostatnich lat dwunastu, od czasu robotniczego protestu w Radomiu i Ursusie, zginęło więcej ludzi ze środowisk opozycyjnych, niż jest dziś miejsc za tym stołem.

W tym przedziale czasowym pierwszą ofiarą był także kapłan -ks. Kotlarz, który udzielał pociechy duchowej pacyfikowanym robotnikom Radomia i parę dni później zginął „w niewyjaśnionych okolicznościach”. Wtedy nie mieściło się nam jeszcze w głowie to wszystko, czego mieliśmy się dowiedzieć później, a co ukoronowane zostało poniekąd procesem toruńskim, i nie byliśmy gotowi oskarżyć SB o morderstwo.
Rzecz jednak nie w wywoływaniu upiorów ani nawet w przeprowadzaniu tutaj apelu poległych, chociaż będzie musiał przyjść czas i na jego odbycie. Ale takie apele organizuje się na ogół dopiero wtedy, kiedy ludzie przestają ginąć, a my tymczasem mimo całej obecnej liberalizacji dalecy jesteśmy od tego, aby móc cieszyć się elementarnym poczuciem bezpieczeństwa.

Mówi się ostatnio powszechnie o konieczności likwidacji nomenklatury, co jest słusznie postrzegane jako niezbędny warunek naprawiania gospodarki, nie można jednak zapominać o konieczności likwidacji opryczniny. Dodajmy dla wszelkiej jasności: opryczniny głęboko sfrustrowanej. Ostatnie półrocze, a więc okres, który nastąpił po sierpniowej fali strajków i złożonej przez gen. Kiszczaka we wrześniu propozycji zwołania Okrągłego Stołu – jesteśmy skłonni postrzegać jako czas pokoju społecznego; jest to o tyle zasadne, że zaprzestano wobec opozycji represji natury sądowej – nie zamyka się nikogo do więzienia z powodów politycznych, ale jednocześnie zdecydowanie podniosła się fala terroru czysto fizycznego – dawno już w środowiskach opozycyjnych nie notowano takiej ilości pobić.

Krwawą łaźnię urządziły katowickie organa bezpieczeństwa z okazji obchodów 11 listopada, i to w sytuacji, kiedy Sejm PRL debatował nad relegalizacją polskiego święta Niepodległości, zniesionego w 1939 roku przez Adolfa Hitlera, która to decyzja do tej pory była utrzymywana w mocy.
W centrum Katowic, 11 listopada ub.r. , po zakończeniu manifestacji przed katedrą milicja zaatakowała zgromadzonych – nie tylko bestialsko bito i kopano na oślep, ale również wjeżdżano w tłum rozpędzonymi samochodami, próbowano nawet wyciągnąć z karetki pogotowia rannego w trakcie transportu do szpitala. Komisja Interwencji i Praworządności zanotowała nazwiska ciężko pobitych 64 osób, w tym 14 kobiet.

W Poznaniu pobito tego dnia „tylko” 9 osób, w tym radnego miejskiego Michała Downarowicza, który próbował interweniować podczas ataku milicji na manifestantów. Zapłacił za to złamaniem nosa i szczęki oraz wstrząsem mózgu. Radny Downarowicz stanowczo twierdzi, iż osobnicy, rzucający w milicję kamieniami, mieli swoją główną kwaterę w milicyjnych samochodach.

Bite są nawet dzieci. We Wrocławiu 12-letnia dziewczynka, Grażyna Wilk, po uderzeniu w brzuch przez ZOMO-wca musiała zostać zabrana przez pogotowie ratunkowe.

Jest rzeczą charakterystyczną, że z relacji pobitych, i to w rozmaitych miejscowościach, jednoznacznie wynika, że bijący ich funkcjonariusze MO, SB i ZOMO manifestują przekonanie, że im bić wolno, a tylko od nich samych zależy, kogo, ile i w jaki sposób. Grożenie pobiciem, okaleczeniem albo nawet śmierci ą należy do metod nagminnie stosowanych wobec zatrzymanych czy przesłuchiwanych. Uczono ich tego przez lata – a nie jest to umiejętność, której trudno policjanta nauczyć. Kiedy się jednak dzisiaj czyta informację o wyciągnięciu z tramwaju w Gdańsku Oliwie grupy ok. 20 kilkunastoletnich chłopców, których po przewiezieniu na komendę rozebrano do naga i kazano im wykonywać „musztrę wojskową”, bijąc ich w czasie tych „ćwiczeń”, trzeba sobie jasno powiedzieć, że wezwania do likwidacji stalinizmu w dzisiejszej Polsce to nie stylistyczne ozdobniki, ale drastyczne konkrety.
Ciągłość ideowo-polityczna pomiędzy pułkownikiem Różańskim a współczesnymi oprawcami nie została do tej pory zerwana. Najbardziej optymistyczne założenie, jakie daje się przyjąć na ten temat na przedwiośniu 1989 roku, jest takie, że na szczytach PZPR-owskich władz ukształtowała się niewielka frakcja rozsądku, która uznała, że rządząca do tej pory partia stanęła przed taką oto alternatywa: może zachować część sprawowanej dotychczas władzy pod warunkiem przekazania pozostałej części społeczeństwu – albo też utracić ją w całości na skutek rewolucji, która w końcu będzie musiała nastąpić. jeżeli taka frakcja rzeczywiście istnieje w łonie kierownictwa PZPR, należy sądzić, że wśród jej przywódców znajduje się Minister Spraw Wewnętrznych, gen. Czesław Kiszczak.

Jeżeli tak rzeczywiście jest, można by założyć, że akty przemocy, których jesteśmy ostatnio świadkami, nie są realizacją wydawanych funkcjonariuszom rozkazów, ale ich inicjatywą własną, a nawet niekiedy z rozkazami tymi sprzeczną. Trzymając się dalej interpretacji optymistycznej trzeba by zatem powiedzieć, że wprawdzie gen. Kiszczak nie wydaje rozkazów bicia i maltretowania ludności, ale nie jest też w stanie wydać rozkazów, które by z biciem skończyły.

Po II wojnie światowej opowiadano historię o przygarniętym przez kogoś na Śląsku psie – owczarku niemieckim, zwierzaku sympatycznym i dobrze ułożonym, który rychło przywiązał się do nowego właściciela, kiedy jednak zobaczył go w piżamie – rzucił się do gardła; oświęcimski odruch okazał się silniejszy od powojennej realności.

Musimy mieć jasną świadomość, że Grzegorz Piotrowski i trzech skazanych wespół z nim oficerów to nie izolowany, pojedynczy przypadek zwyrodnienia i bestialstwa, a przeciwnie, wykwit trwającego łatami wychowania i szkolenia, skutek ukształtowanych odruchów, które kierują działaniami współczesnych opryczników. W aparacie policyjnym, z którym wkraczamy chłopców z ZOMO. Ale odkładanie tych decyzji uczyni je w przyszłości jeszcze trudniejszymi.

Jeżeli generał Kiszczak chce podpisywać nową umowę społeczną i doprowadzić do tak modnego dzisiaj consensusu, jeżeli pragnie znaleźć jakiś modus vivendi dla Polski choćby tylko w najbliższej przyszłości – to największym dla niego niebezpieczeństwem są rozpasani i zdemoralizowani latami bezkarności oprycznicy, którzy każdą umowę społeczną będą gotowi podeptać, w słusznym zapewne poczuciu osobistego zagrożenia, w przekonaniu, że w takiej Polsce, jaka się ma z tej umowy wyłonić, wygodnego miejsca dla siebie nie znajdą.

Łatwo się dzisiaj rzuca zdanie, że „przeciwnicy porozumienia są po obu stronach”, ale Jeśli zechcieć przestać zdanie to traktować jak pusty frazes, a spróbować wypełnić je konkretną treścią, będziemy musieli sobie odpowiedzieć na pytanie, jaką mianowicie bronią ci „przeciwnicy porozumienia” gotowi się posługiwać. Z jednej strony będzie to gazetka albo różaniec, z drugiej służbowa pała albo niesłużbowo wyrwana z płotu sztacheta. Z jednej bronią ostateczną jest „pistolet strajkowy” wymyślony przez Urbana, z drugiej – pistolet maszynowy wymyślony przez Kałasznikowa.



1. Szczegółowe informacje zarówno w tej sprawie, jak i w pozostałych przywoływanych w niniejszym tekście znaleźć można w „Informacji Komisji Interwencji i Praworządności NSZZ ’Solidarność’”, od dwu lat regularnie wydawanej w odstępach tygodniowych. Należy ze smutkiem stwierdzić, że zawarte tam materiały nie są w należyty sposób wykorzystywane przez prasę drugiego obiegu.

Grzegorz Piotrowski – to nazwisko umieszczone na okładce książki wydaje się stanowić gwarancję wydawniczego sukcesu w dzisiejszych trudnych czasach. I jakby tego było mało, książce Tadeusza Fredry-Bonieckiego Zwycięstwo księdza Jerzego przydarzyło się coś, co jest reklamą optymalną: maszynopis zatrzymany został przez prokuraturę wśród błysku fleszów i szmeru telewizyjnych kamer. Trudno w tej sytuacji, nawet będąc sceptykiem, nie spodziewać się, że oto ujawnione zostaną jakieś dramatyczne tajemnice, że nareszcie dowiemy się, jak było naprawdę.
Muszę Państwa rozczarować: żadne tajemnice nie zostają ujawnione, a książka napisana została w zupełnie innej sprawie – chodzi w niej o to, że Grzegorz Piotrowski albo już się nawrócił, albo uczyni to lada chwila – przynajmniej w opinii Fredry-Bonieckiego. To oczywiście bardzo interesujące, tyle że nie tyczy faktów, a raczej niesprawdzalnych opinii; kiedy wiadomość o nawróceniu odnosi się do kogoś, kto zawodowo zajmował się dezinformacją – jest niesprawdzalna do kwadratu.

Pewne i sprawdzalne jest natomiast to, że Fredro-Boniecki pisząc swoją książkę nie dążył ani do gromadzenia, ani do sprawdzania informacji
O faktach istotnych dla sprawy. Na przykład w „Uzupełnieniu”, już na ostatniej stronie książki pisze, że gdy sprawa nabrała rozgłosu łatem tego roku, po owej interwencji prokuratury, wiele osób przekazało mu różne informacje. Np. od mecenasa Grabińskiego dowiedział się, iż ojciec Grzegorza Piotrowskiego był funkcjonariuszem UB. Cieszę się, że Fredro-Boniecki już o tym wie, choć minęło ledwie 5 łat od czasu, kiedy można było czytać o tym w gazetach; sam pisałem o tym w „Kulturze Niezależnej” i w „Spieglu”, a chyba i w „Tygodniku Mazowsze”, chociaż nie jestem pewien, bo te numery gdzieś mi się zapodziały, i może akurat o tym pisał tam kto inny.

Przykładów podawać można znacznie więcej, poprzestanę na tym elementarnym, bo uważam go za wystarczający: Jeśli autorowi rozmów z Grzegorzem Piotrowskim nie chce się ustalić personaliów interlokutora w tym choćby zakresie, w jakim pisano o nich w gazetach, to znaczy, że fakty go po prostu nie interesują.

Trudno zresztą powiedzieć, aby w książce tej – jak obiecuje podtytuł – toczyły się rozmowy z Grzegorzem Piotrowskim, zawiera ona bowiem raczej monologi tego ostatniego, w dodatku nie przerywane pytaniami w tych miejscach, gdzie pytania wprost narzucają się same, co zresztą w równej mierze dotyczy sfery faktów i sfery psychologii. Doskonale rozumiem, że na wiele pytań odpowiedzi uzyskać nie było można, poczynając od tego, że Piotrowski ma swoje powody, aby nie chcieć powiedzieć ani Fredrze-Bonieckiemu, ani nikomu innemu, kto właściwie kazał mu zamordować ks. Popiełuszkę. Ale nie rozumiem, jak można rozmawiać z Piotrowskim i nie próbować się tego dowiedzieć.
Sam Piotrowski – przynajmniej taki, jakiego miliony ludzi słuchały przez radio i oglądały w telewizji – to postać bardzo dziwna. Czy był – ostatnim Nie jestem również w stanie powiedzieć, kto zamordował ks. Niedzielaka i ks. Suchowolca, wiem jednak, że w obu tych sprawach podawano do publicznej wiadomości informacje fałszywe, a sposób prowadzenia śledztwa wskazywał raczej na chęć zatuszowania niż wyjaśnienia tych spraw.
Kardynalną zasadą prawa karnego jest domniemanie niewinności, o niczyjej winie bez dowodów mówić nie wolno, i nikt nie jest i nie może być prawnie zobowiązany, aby swojej niewinności dowodzić. Wiadomo jednak doskonale, że rutynowym działaniem śledczym jest sprawdzanie alibi osób, na które z tych czy innych powodów pada podejrzenie – w przypadku śmierci obu księży podejrzenie, i to poważnie uzasadnione podejrzenie, pada na kolegów kapitana Piotrowskiego.

W Polsce, na skutek wielu wieków tradycji chrześcijaństwa, nawet bandyci księży nie zabijają. Tak po prostu jest. Jeżeli zaś w odstępie zaledwie tygodnia giną po kolei dwaj kapłani, i jeżeli obaj znajdują się na specjalnej liście sporządzonej przez Urząd do Spraw Wyznań, a zawierającej nazwiska księży związanych z „Solidarnością”, nieprawomyślnych, kłopotliwych, liście przeznaczonej do negocjacji z episkopatem, mających na celu ich wyciszenie, liście, na której kiedyś tak poczesne miejsce zajmował ks. Jerzy Popiełuszko – to mamy do czynienia z sytuacją, kiedy nie tylko obowiązkiem resortu spraw wewnętrznych, ale jego własnym elementarnym interesem jest przekonanie społeczeństwa, że koledzy kapitana Piotrowskiego nie mieli nic wspólnego – jeżeli rzeczywiście nie mieli – ze śmiercią obu księży.

Przemilczenia, półprawdy bądź po prostu kłamstwa podawane do publicznej wiadomości skłaniają do interpretacji bardzo pesymistycznej: każą się obawiać, iż resort Spraw Wewnętrznych uważa, że nie stać go na powtórzenie procesu toruńskiego. Jest to rozumowanie o tyle prawdziwe, że gdyby dzisiaj trzeba było podobny proces odbyć – i to podczas obrad Okrągłego Stołu – nie dałoby się poprzestać na czterech oskarżonych, a pomysłodawca i przewodniczący strony rządowej w tych obradach, gen. Czesław Kiszczak, nie miałby praktycznie żadnych szans na zachowanie wiarygodności.
Jeżeli sprawcami śmierci ks. Niedzielaka i ks. Suchowolca są koledzy kapitana Piotrowskiego – to doskonale zdają sobie sprawę z tych uwarunkowań i na nich właśnie mogą budować swoje poczucie bezkarności. jeżeliby tak było, to gorzej już by być chyba nie mogło.
Przy Okrągłym Stole polskie społeczeństwo po dziesięcioleciach zniewolenia stara się sformułować swój program minimum: negocjatorzy strony społecznej mają za zadanie przedstawić władzy granice, poza które wybijające się na niezależność polskie społeczeństwo nie jest się gotowe cofnąć w najrozmaitszych dziedzinach życia może – prawdziwym komunistą, chcącym komunizm ratować nie tylko przed ks. Popiełuszką, ale i przed Wojciechem Jaruzelskim, który stał się, niezależnie od tego, co kto o tym sądzi, grabarzem komunizmu w Polsce? Tak się przedstawiał na procesie. W monologach, które zapisuje Fredro-Boniecki, nie pada słowo komunizm, nie ma mowy o przynależności Piotrowskiego do partii, wspomina się natomiast, że chodził w szkole na religię, był u pierwszej komunii, a potem brał ślub kościelny. Może to prawda, a może nieprawda – Fredro-Boniecki i tu nie zadaje pytań ani też nie próbuje weryfikować tych rewelacji w żaden inny sposób.

A przecież wydaje się to dosyć interesujące, szczególnie w kontekście owego nawracania się Piotrowskiego. Oto bowiem z więzienia na Rakowieckiej wysyła Piotrowski z pośrednictwem red. Fredry-Bonieckiego list do rodziców ks. Popiełuszki i pisze m. in. tak:

„Ufam, że wiara pomaga Państwu zatamować tok cierpienia z tak głębokiej rany duszy.
Moja rana, brudna, efekt samookaleczenia, byłaby niegodna wspomnienia, gdyby nie przekonanie, że zbliżam się do pełnego zrozumienia istoty duszpasterstwa księdza Jerzego, czuję więcej.
Zaś On, w szerokim rozumieniu znaczenia tej personifikacji, tę ranę odkaża. Może kiedyś przyjdzie czas, że będzie ją można opatrzyć. Towarzyszy mi codziennie i zapewne będzie w moim sercu do końca, przez być może tysiące dni i wieczorów.
Budzi, pozwała otworzyć oczy, po koszmarach nocy rozjaśnić umysł” (str. 111).

Strasznie mi przykro, ale najbardziej elementarne wrażenie, jakie robi na mnie cytowana wypowiedź Piotrowskiego, bardzo jest podobne do tego, którego doświadczałem, słuchając podczas toruńskiego procesu jego peanów na cześć komunizmu – otóż przede wszystkim to jest kicz. Co oczy wiście nie wyklucza, że to prawda. Nie wiem. Może Piotrowski był wierzącym komunistą, może dzisiaj jest równie wierzącym katolikiem. Może łgał wtedy i łże teraz – wtedy bowiem dogodniej mu było wierzyć w komunizm, gdy dzisiaj lepiej w ks. Popiełuszkę. A może jest jeszcze inaczej, może Piotrowski jest tym idealnym rodzajem funkcjonariusza, który na każdym etapie naprawdę szczerze wierzy w to, w co aktualnie wierzyć należy? Bardzo mnie to ciekawi, ale w książce Fredry nie znajduję najskromniejszej choćby próby poszukiwania odpowiedzi na to frapujące pytanie.
Przede wszystkim panuje w niej nieopisany wprost bałagan. Wątki rwą się i krzyżują jak w najambitniejszej nowoczesnej prozie i nie sposób się domyślić, jakie są właściwie tego przyczyny. Trudno o to winić Piotrowskiego, bowiem niezależnie od tego, czy sądzimy, że łże i kręci, czy też przeciwnie, że głęboko przeżywa swój czyn – otóż w obu tych wypadkach nie tylko jego poszczególne wypowiedzi, ale i cały sposób myślenia musi być poważnie pogmatwany. Ale dla jego rozmówcy takich usprawiedliwień nie ma.

A już na pierwszej stronie oświadcza nam Fredro-Boniecki, że we wstępnej rozmowie Piotrowski spytał go, czy byłby skłonny przyjąć założenie, że zabójca ks. Popiełuszki jest człowiekiem. Autor rozmów z Piotrowskim odpowiedział: „Takie założenie narzuca mi moja wiara, chrześcijaństwo” (str.7).
Bardzo przepraszam, ale ta dostojewszczyzna dla ubogich to zwyczajna brednia. Grzegorz Piotrowski po prostu jest człowiekiem i nie pozostaje to w żadnym związku z wierzeniami religijnymi red. Fredry-Bonieckiego. Więcej: Piotrowski będzie nadal człowiekiem, nawet gdyby dziwnym zrządzeniem losu jego rozmówca pewnego dnia stał się szyitą czy zgoła ateuszem.

To są zresztą prywatne sprawy red. Fredry-Bonieckiego. Jest natomiast sprawą publiczną, że nie chce on – i to od pierwszej do ostatniej strony – pamiętać o założeniach, jakie narzuca mu jego profesja – dziennikarstwo. Grzegorz Piotrowski momentami bredzi – opowiada na przykład o jakiejś akcji, nieudanej zresztą, która miała na celu wykradzenie od ks. Bardeckiego w Krakowie jakichś dokumentów, którymi miano by szantażować papieża. Nie będę się tutaj wypowiadać, jakie „założenia” wobec tezy o istnieniu dokumentów, przy pomocy których można szantażować papieża, narzuca red. Fredrze-Bonieckiemu , jego wiara”. Powiem natomiast wprost: etyka dziennikarska nie pozwała na formułowanie tego rodzaju pomówień, nawet Jeśli autor opatruje je zastrzeżeniem, że „trudno zgadnąć”, co pośród przechowywanych przez ks. Bardeckiego dokumentów mogło mieć „kompromitujący” charakter (str. 51).

Mam jednak wrażenie, że nie jest to problem etyczny. Obawiam się, że jest znacznie gorzej, że mianowicie Fredro-Boniecki sam nie zauważył, co napisał. A głupota – wedle sw. Augustyna – to grzech przeciw Duchowi świętemu. Piotrowski ma oczywiście prawo bredzić sobie do woli, w jego głowie może się znaleźć miejsce nawet dla pomysłu szantażowania Jana Pawła II, tyle że na takim tłe jego insynuacje np. w stosunku do generała Kiszczaka odznaczają się niestety akurat taką samą wiarygodnością, co podkreślam jako żywo nie w celu wybielania generała.
Piotrowski sam sobie wielokrotnie zaprzecza; tak też jest i w tej historii z papieżem, którą określa na końcu jako „paranoiczny pomysł” (str. 54), nie odwołując jednak twierdzenia, że miał dokumenty wykraść, a więc twierdząc nadał, że istniały. Zapewne można z tego wszystkiego wyciągnąć jakąś sensowną hipotezę, np. że chodziło o zdobycie materiałów przydatnych do skonstruowania jakiejś fałszywki – ale to pozostawione zostaje domyślności czytelnika. I trudno się przy tym oprzeć wrażeniu, że Piotrowski opowiada całą tę historię dlatego, że na sam dźwięk słowa „papież” jego rozmówca zastyga w podziwie i grozie pozwalając się epatować na całego.

Autorowi Zwycięstwa księdza Jerzego nie chciało się nawet uważnie słuchać tego wszystkiego, co Piotrowski ma do powiedzenia i dlatego na tę bzdurę dotyczącą papieża nie zareagował – trudno nie odnieść wrażenia, że cała jego praca miała cel nie poznawczy, a hagiograficzny, że dzisiejsze wynurzenia wczorajszego zabójcy miałyby być dowodem w procesie beatyfikacyjnym ks. Jerzego Popiełuszki. Jeśli tak, to to doprawdy okropne. Czy to, co się stało, nie wystarczy? Czy świętości można dowodzić pokrętnymi bredniami?

Tadeusz Fredro-Boniecki przystępując do pisania swojej hagiograficznej w zamyśle książki nie zauważył najwyraźniej, że przyjęte przez niego założenia stwarzają sytuację, w której jego interes staje się tożsamy z interesem Piotrowskiego: im bardziej się zbrodniarz nawróci, tym lepiej i dla hagiografa, i dla oczekującego na ułaskawienie zbrodniarza. Trudno taką sytuację uznać za czystą.

Ksiądz Popiełuszko zwyciężył w walce z czerwonym smokiem. I zwyciężyli ci wszyscy, którzy z nim walczyli. ale nie było to zwycięstwo radosne ani świąteczne – chociaż minęło już tyle czasu, dalej jesteśmy ubabrani, jak po zwycięskiej nawet bitwie, więc księdzu Popiełuszce też się dostało.
Tą książką.
Tadeusz Fredro-Boniecki, Zwycięstwo księdza Jerzego. Rozmowy z Grzegorzem Piotrowskim. Warszawa 1990, str. 232.

Starożytni uczynili symbolem macierzyńskiego bólu Niobe, która się dziećmi swoimi pyszniła, czym wywołała gniew Latony, a więc niechcący sama stała się przyczyną śmierci swoich dzieci. Chrześcijaństwo uczyniło symbolem tego bólu Matkę Boską, uważając, że w takim nieszczęściu, jakim jest utrata syna, nic nie może być dla matki pociechą, nawet Jeśli jej syn poświęcił życie dla zbawienia świata.

Czy Judasz miał matkę? Nikt o tym nie wspomina. W szczególności nikt nie przedstawia zbolałej starej kobiety z odciętym ze stryczka Judaszem na kolanach. A przecież to taki wspaniały temat! Przecież matka, która utraciła dziecko w tak straszny sposób, jest chyba jeszcze nieszczęśliwsza niż wszystkie inne matki, które dzieci swoje utraciły, nie może bowiem pocieszyć się, że Orszulka poszła do nieba, nie może nikogo – nawet złego losu – o śmierć syna swojego obwiniać. A jednak to nie matka Judasza stała się z jakichś względów symbolem macierzyńskiego bólu, i to jako żywo nie dlatego, że Judasz był sierotą, co też oczywiście możliwe.

Najwięksi nawet zbrodniarze mają swoich bliskich, ludzi, którzy mimo wszystko mogą ich kochać – ale ta sprawa objęta jest od zawsze obyczajowym tabu; Jeśli nie ma wątpliwości co do winy – nie wypada mówić o bólu matki skazanego zbrodniarza czy łzach sierot, jakie po nim pozostaną. I właśnie to tabu zostało oto złamane: w dziesiątą rocznicę śmierci Bogdana Włosika, 20-letniego chłopca z Nowej Huty zastrzelonego przez kapitana SB, „Gazeta Wyborcza” opublikowała reportaż Pawła Smoleńskiego zestawiający nieszczęścia dwu nowohuckich rodzin: rodziców Bogdana Włosika oraz żony i dzieci skazanego niedawno za owo zabójstwo emerytowanego kapitana SB.

Zestawienie to wypadło zresztą zdecydowanie na niekorzyść państwa Włosików, którzy domagają się kary dla zabójcy (bo kapitan prawomocnie skazany, ale czegoś nie siedzi) – ich postawa robi na Smoleńskim raczej nieprzyjemne wrażenie, bo pragnienie zemsty jest nieładne, a w dodatku i niechrześcijańskie. A córeczka kapitana ma smutne oczy, i jest w ogóle nieszczęśliwa, bo przecież tatusia mogą w końcu aresztować. A sam tatuś morderca ma, biedactwo, chore serce, o czym dowiadujemy się z wielu szczegółów. 0 tym, jakie oczy ma pani Włosikowa ani o stanie jej serca Paweł Smoleński czytelników nie informuje. Można by to pewnie wyjaśnić względami czysto profesjonalnymi: z dziennikarskiego punktu widzenia łzy pani Włosikowej albo jej dolegliwości sercowe – to po prostu nie jest wiadomość.

Ale przecież nie o to tutaj chodzi – reportaż Smoleńskiego jest świadomym przełamywaniem tabu, jest częścią większej całości o charakterze edukacyjnym, mającej na celu skłonienie czytelników „Gazety Wyborczej” do wybaczenia Czerwonemu. Przecież jeszcze zanim się to wszystko zaczęło, w połowie lat siedemdziesiątych, bard naszego pokolenia, Jacek Kleyff, śpiewał proroczo: „Są w kraju tym rachunki krzywd, lecz gdy tłum będzie gonił kogoś w strzępach munduru, ślepą drogą, to, póki co, uchylę drzwi”. Bardzo tę piosenkę lubiłem, tym bardziej że w proroctwo Kleyffa wierzyłem, a na dodatek taki rozwój sytuacji był dla mnie niezwykle korzystną ofertą: zaiste godne to i sprawiedliwe ratować człowieka przed linczem.
W ciągu kilkunastu lat od powstania tej piosenki bodaj raz jedyny chciano milicjantów linczować w Otwocku, w maju 1981, a i to była sytuacja, w której winę za powstałe niebezpieczeństwo linczu w większej mierze ponosiła władza, która nie chciała zwolnić niesłusznie aresztowanych, niż rozgorączkowany tłum, gotowy mścić się na zakładnikach.

Może to zasługa Jacka Kleyffa i jego piosenki, może to proroctwo okazało się fałszywe dlatego właśnie, że zostało w czas sformułowane jako przestroga – dość, że można dziś z całą pewnością powiedzieć, że akurat tego zła udało nam się uniknąć.

Nikt nie uciekał ani nie ucieka ślepą drogą ani w strzępach munduru, obawiając się o życie – przeciwnie, byli towarzysze mają się świetnie, a emerytowany kapitan SB czuje się niewinny, a nawet powiada, że to Włosik ponosi odpowiedzialność za całą tę nieprzyjemną historię, która mu się przytrafiła. Szlachetne jest uchylić drzwi człowiekowi gonionemu, ale dlaczego otwierać na oścież serce i łamy gazety przed mordercą, który z całą otwartością przyznaje się do swojego czynu i powiada, że miał prawo zamordować?

To przekracza już nie tylko granice zrozumienia, to może przekroczyć granicę znacznie niebezpieczniejszą: boję się, aby Paweł Smoleński nie sprowokował kogoś do linczu. A jeśliby tak się stało, to nie chcę oglądać jego smutnych oczu.
16 października 1992