Przedziwna kariera

Wykazaliśmy dużo cierpliwości i dobrej woli, żywiliśmy nadzieję na zmiany, jakie mogą w tym systemie zachodzić i rzeczywiście - dał się on nam poznać od różnych stron; przeżyliśmy krwawy terror Bieruta, ciemniactwo Gomułki, złodziejstwo Gierka, a teraz przychodzi nam obserwować beznadziejny cynizm Jaruzelskiego.
To chyba pełne spectrum. I dlatego proponuję, żeby się nimi przestać zajmować. Stadium cynizmu jest wedle wszelkiego prawdopodobieństwa stadium schyłkowym i wszystko wskazuje na to, że czeka nas ogromna praca budowy prawdziwie Swojej Polski, której my przecież jesteśmy gospodarzami, więc warto do tej pracy brać się już teraz. /podpisane: Jan Biuletyn/

Pisać o tym, że Polska to mój kraj i że czuję się w niej gospodarzem - jakoś głupio i pretensjonalnie, ale trudno tego zdania w tym miejscu uniknąć ze względu na zastrzeżenia, jakie muszą być do niego dodane. Otóż, jak już wspomniałem, z myślą że należę do gospodarzy tego kraju zetknąłem się pierwszy raz w Studenckim Teatrze Satyryków, czyli po prostu w kabarecie.

Zdarzyło się bowiem, że przyszło mi żyć w takim czasie i miejscu, że mimo posiadania standardowych oczu i nosa, rodzinnych grobów i zimowych przetworów, a także licznej rzeszy dziadków i pradziadków, którzy w stosownym czasie stawali w stosownych potrzebach, mimo odebrania starannego wykształcenia w tym ze stołecznych gimnazjów, które podówczas powszechnie uważane było za najlepsze, i podjęcia humanistycznych studiów w stołecznym uniwersytecie - otóż taki właśnie ja nie miałem jak wpaść na pomysł, że mógłbym kiedykolwiek zostać w tym kraju gospodarzem, a kiedy ideę tę mi wreszcie podrzucono, był to jak mówię - pomysł kabaretowy. (…)

Mnie się to ostatnio zdarzyło, kiedy jadłem oliwki, które nadeszły w paczce. Z ogromnym rozżaleniem pomyślałem o tym, ze z jakichś niezwykle odległych przyczyn skazano mnie na to, że w przeciwieństwie do normalnych ludzi w normalnym świecie ("jasnych" - jak by powiedziała Krallówna) nie mogę sobie takich oliwek kupić w sklepie na rogu, gdzie słoik kosztuje tyle, co bilet tramwajowy. Kto mi to zrobił? Winston Churchill jadąc na Krym? Bolesław Chrobry bezsensownie zatrzymując się już w Kijowie? Jeszcze chwila, a wyjdzie na to, że Mojżesz albo Abraham.

Mówi na to poeta, że
jeśli tematem sztuki
będzie dzbanek rozbity
mała rozbita dusza
z wielkim żalem nad sobą
/.../
to co po nas zostanie
będzie jak płacz kochanków
w małym brudnym hotelu
kiedy świtają tapety

Czy nie ma powodów do płaczu? Czy może ich mało? Wejdź tu pochyl blade lice, / Mamy na te łzy łzawice. Od samego bycia nawet najbardziej pszennoburaczanym Polakiem z perkatym nosem też się można zapłakać na śmierć, i to nie od dzisiaj.

Po co to wszystko robiliśmy, czegośmy chcieli, jak sobie wyobrażaliśmy świat, o który walczyliśmy, dla którego zarywaliśmy noce?

Może za mało o tym myśleliśmy i rozmawiali, może wszystko wydawało nam się zbyt jasne i oczywiste, bo przede wszystkim dokładnie wiedzieliśmy, czego nic chcemy, na co się nic zgadzamy. Pośród tego, co wydawało się oczywiste, było przede wszystkim to, że nie będziemy robić ani firmować rzeczy, z którymi się nic zgadzamy. Naiwne to, co piszę, i elementarne - ale jednocześnie jakże istotne. (…)

Ja też miałem znaczek „Solidarności”, nosiłem go w klapie, miałem przyklejony do szyby samochodu. Oczywiście nic pytałem nikogo o pozwolenie - to pewnie taka priwyczka z czasów dysydencji, kiedy się po prostu robiło to, co uważało się za słuszne, priwyczka, od której ciągle trudno mi się odzwyczaić.

Ale zdarłem te nalepki, bo chyba nastał czas, kiedy znakiem wolności i niezależności jest chodzenie bez żadnych nalepek.
23 września 1990

Oczywiście, skuteczność nie jest miarą ani jedyną, ani nawet najważniejszą, i jako żywo nie na niej opierał się ów przysłowiowy etos, będący dziś przedmiotem drwin, a do którego ja ciągle jestem przywiązany, choć wiem, że sprawa jest beznadziejna.

Dałoby się o tym powiedzieć nawet więcej: nie będąc ani z rodzinnej tradycji, ani z własnego wyboru bałwochwalczym wielbicielem idei Legionów, byłem zawsze po stronie legionistów, kiedy śpiewali „nie chcemy dziś od was uznania”, która to zwrotka - w jednej ze swoich wersji - kończy się dosadnymi słowami „j...ł was pies”.
Nie kłóćmy się o tego psa - opozycja lat siedemdziesiątych, a nawet i osiemdziesiątych, stanowiła oczywistą mniejszość w społeczeństwie zainteresowanym głównie tym, aby sobie „pogwajdlić i pokierdasić”, jak powiada Witkacy. I tak jak było, było dobrze, a nawet bardzo dobrze.
23 października 1992

Najpoważniejsza wada inteligenta jest następująca: oto skoro taki jeden z drugim przez lata i w pocie czoła czegoś się uczył i wreszcie nauczył, nie jest gotów z dobrej woli zgodzić się, że wszystko to obecnie nieważne.

I stąd to cale ich nudne gadanie o prawie. Tak jakbyśmy mieli być jego niewolnikami.

Że jak prawo zabrania wprowadzenia religii do szkół, to niby nie można jej wprowadzać, albo że jeśli prawo stanowi, że naczelnym organem władzy państwowej jest parlament, a nie herbatka", to państwowe sprawy załatwiać się powinno w sejmie, a nie na herbatce.

Niedoczekanie. Będziemy maczać magdalenkę gdzie potrzeba, nie oglądając się na przepisy wuja Prousta, nieaktualne na obecnym etapie. Czuj się, wuju, odwołany.

Inteligencja pojawiła się jako szczególna formacja społeczna w połowie XIX w. w Polsce i w Rosji na skutek nienormalnych warunków politycznych i gospodarczych, jakie tu podówczas panowały. Pojawiła się, rozwinęła, okrzepła, odegrała ogromną rotę - nie pojawiając się równocześnie w krajach Europy Zachodniej, do której tak bardzo pragniemy obecnie powrócić.

Jak powszechnie wiadomo, nasz powrót do Europy uzależniony jest od spełnienia przez nas całego szeregu warunków - chodzi po prostu o niezbędne ujednolicenie: musimy zbudować u siebie rozmaite instytucje, które w Europie uważa się za konieczne, i jednocześnie pozbyć się tych, na które nie ma tam miejsca. Wydaje się, że do tych ostatnich należy właśnie instytucja inteligencji takiej, jaka od paru pokoleń decydowała w znacznej mierze o obliczu naszego kraju.
14 października 1990

Moją książeczkę mieszkaniową pewnie niedługo unieważnią, bo teraz unieważniają książeczki z wkładem poniżej 50 tysięcy złotych, a ona została założona w roku 1964, potem długo się na nią wpłacało, aż zgromadził się pełny wkład na mieszkanie spółdzielcze, tyle że było to tak dawno temu, że ten pełny wkład był niższy niż owe wymagane dzisiaj 50 tysięcy.

Kiedyś nawet miałem to mieszkanie dostać, pamiętam doskonale, jak chodziłem po takim polu, na którym później zbudowano osiedle Stegny, i rysowałem je sobie palcem w powietrzu, ale czujna towarzyszka sekretarz POP wywiedziała się o moim marcowym siedzeniu i potem z moim spółdzielczym mieszkaniem był przez 20 lat spokój, bo chociaż formalnie moja spółdzielnia nazywała się WSM, to przecież praktycznie o wszystkim i tak decydowała popularna spółdzielnia „Ucho”.

I oto teraz, w niepodległej Rzeczypospolitej, która ma już orła z koroną i właściwymi pazurami, nareszcie sobie o moim mieszkaniu przypomniano i spółdzielnia WSM proponuje mi, abym w ciągu paru miesięcy wpłacił trochę ponad pół miliarda złotych, a oni mi to moje zapłacone niegdyś mieszkanie wreszcie dadzą.
21 sierpnia 1992

Jak tylko znowu zaczynają ścigać Adolfa Hitlera, popadam w lekką nerwowość. I to bynajmniej nie dlatego, bym miał pod pachą wytatuowane „SS”, ale z innego zupełnie powodu: denerwuję się, że tracą czas, jednocześnie zaniedbując obowiązki. Mam w tej sprawie uraz wyniesiony z dzieciństwa i młodości, które przypadły mi na czasy Gomułkowskie - jak tylko Gomuła coś znowu spartaczył, zaraz wyjmował Hupkę, Czaję, i oczywiście Hitlera, żeby mi tym wszystkim wymachiwać przed nosem.

Wymachiwał, wykrzykiwał, ale obejrzeć nie pozwalał - podstawowe książki dotyczące faszyzmu były w Polsce cenzuralnie zakazane. Wydaną w najróżniejszych językach świata w latach czterdziestych pracę Klemperera Lingua Tertii Imperii zdecydował się po polsku wydać dopiero gen. Jaruzelski, kiedy służby wyspecjalizowane doniosły mu o przygotowywanym wydaniu podziemnym. (...) Dzisiaj w co drugim mieście będącym siedzibą prokuratury toczy się śledztwo w sprawie wydania Mein Kampf.

Z okazji wydania Mein Kampf podniosło też larum wielu publicystów, przerażonych, że nasze biedne i głupie społeczeństwo zacznie tego okropnego Hitlera czytać i do szczętu od tego zgłupieje. Więc natychmiast pojawiają się pomysły, że takie rzeczy to wydawać można tylko z odpowiednim wstępem, przy pomocy którego można się będzie od wydawanych treści odciąć. Od tego też mi się przypomina moje trudne dzieciństwo, kiedy odcinanie się było chlebem codziennym, a co druga warta wydania książka opatrzona była odcinającym się od niej wstępem.

Nawet pierwsze powojenne wydanie Winnetou było zaopatrzone w taki wstęp napisany przez jednego towarzysza z „Trybuny Ludu”.

24 stycznia 1992

Myślę o samotności smoka, samotności będącej jego istotą. Po prostu jeśli jest się smokiem, jest się doskonale samotnym. Smoki nie mają życia rodzinnego ani społecznego - smok jest zawsze jeden, i dlatego skazany jest na absolutną samotność. Smok może panować nad miastem czy państwem, cały dwór i rada miejska mogą mu się kłaniać w pas, ale on i tak wie, że nie będzie taki jak oni, wie, że niezależnie od głębokości ukłonów i tak woleliby, aby na jego miejscu był ktoś z nich - i nie bez przyczyny podejrzewa, że przeciwko niemu knują, chyłkiem znoszą się z zagranicznymi rycerzami i poszukują szewczyka, który podłoży świnię, tj. barana.

Jeżeli więc nawet smok chciałby przestać być smokiem, to nie może, bo strasznie się boi, i to w dużej mierze strach właśnie każe mu pożerać kolejne dziewice i dworskich ekspertów. I to na tym polega nieszczęsne smocze continuum strachu i samotności. Bo smok jest naprawdę samotny i nieszczęśliwy, podobnie jak Murzynek, który zeżarł tatusia i mamusię, jest naprawdę sierotką, bez względu na to, jak się do dokonanej przez niego konsumpcji odnosimy.

I tu dotykamy kwestii centralnej, stajemy przed pytaniem zasadniczym: skąd się biorą smoki? I cała seria kolejnych pytań, które z podstawowego wynikają: czy można zostać smokiem? I - co jeszcze ważniejsze: czy jest sposób, aby smokiem być przestać? Czy bywa tak, że ktoś nie chce być smokiem, ale musi nim zostać? Czy smok jest smokiem zawsze własnowolnie, czy też czasami wcale być smokiem nie chce, ale wolałby na przykład pójść na ryby?

Wszystkie te pytania niesłychanie mnie dręczą i czynię sobie wyrzuty, że nie umiem znaleźć na nie odpowiedzi, bo kiedy tylko czuję w pobliżu smoka, robi się ze mną coś dziwnego - jakiś ciemny instynkt każe mi porzucić wszystkie te dociekania i analizy, jakaś niezależna od woli siła wtyka mi w rękę kopię - i sierotka nie sierotka, samotny nie samotny - staję naprzeciw.

Zresztą jestem w porządku - obaj jesteśmy samotni.
13 stycznia 1991

Pan redaktor Gelberg z „Tygodnika Solidamość” był uprzejmy zaproponować mi pisanie felietonów na jednej kolumnie z Piotrem Wierzbickim. Odmówiłem najuprzejmiej, tłumacząc szczegółowo, dlaczego nie chciałbym być traktowany na równi z tym właśnie publicystą „Tygodnika Solidarność”.

Następnie p. Gelberg w wywiadzie dla krakowskiego „Czasu” podał jako przykład swoich sukcesów, iż skłonił mnie do przeniesienia się z felietonem z „Wokandy” do swojego organu.

Mam w tej sprawie uwagę następującą: dorosły mężczyzna, który słyszy wyraźne „nie”, musi umieć odróżnić, czy jest to krygowanie się jakiejś wstydliwej a chętnej panienki, czy sytuacja tego rodzaju, że jak się będzie pchał z łapami, to może dostać po pysku.
2 czerwca 1991

Napisał do mnie niedawno list z pogróżkami ocierającymi się o groźbę (art. 166 k.k.) popularny prokurator Eksner, który po wymuszonej przez zajadłych ateistów dymisji ze stanowiska zastępcy Prokuratora Generalnego nagrodzony został - w ramach chrześcijańskiego miłosierdzia posadą dyrektora któregoś z departamentów Ministerstwa Sprawiedliwości.

W liście tym - wywołanym przypomnieniem przeze mnie kariery p. Eksnera na poprzednim etapie, mój korespondent nazywa mnie „bezpartyjnym bolszewikiem” oraz zapytuje „czy to przypadkiem nie towarzysze partyjni prokuratora Czubińskiego stworzyli Panu (tzn. mnie - JW) warunki dla przedziwnej kariery? Czy to nie oni zapewniali Panu papu?”

Pytania p. Eksnera są niezwykle trafne: towarzysze prokuratora Czubińskiego i p. Eksnera wielokrotnie zapewniali mi papu w rozmaitych podległych sobie zakładach zapewniających wikt, choć niekoniecznie opierunek, a moja rzeczywiście przedziwna kariera publicysty prasy podziemnej nierozerwalnie jest związana z działalnością tychże towarzyszy, bylem bowiem autorem znacznej części tekstów publikowanych w redagowanym przez Zofię i Zbigniewa Romaszewskich dziale „Praworządność” korowskiego „Biuletynu Informacyjnego”.

W tym samym czasie p. Eksner redagował periodyk „Problemy Praworządności", i w przeciwieństwie do Romaszewskich nie proponował mi współpracy - ale to może dlatego, że w jego piśmie mówiło się o jakiejś innej rzeczywistości, a już na pewno nie o ścieżkach zdrowia w Radomiu i Ursusie czy milicyjnych zabójstwach.
11 sierpnia 1991

Może to więc prawda, ze do żadnej partii nie zapisuje się z lenistwa, dlatego, ze mi się nie chce dostosowywać do tych zmian kursów? I właśnie gdzie miałbym się zapisać, skoro jestem zwolennikiem dekomunizacji i rozdziału kościoła od państwa, skoro brzydzą mnie i spoceni mężczyźni w pogoni za władzą, i flirty Bujaka z Kiszczakową, a Michnika z Urbanem¹, skoro chciałbym prywatyzacji i jednocześnie opieki państwa nad słabymi, odpowiedzialności za oświatę i służbę zdrowia, a jak słyszę o liberałach latających na mszę przed śniadaniem, to mam nieodparte wrażenie, że ktoś mnie robi w konia.

Więc z lenistwa pozostanę przy bezpartyjności, razem z tą gnuśną większością, a naszym kochanym politykom życzę z okazji Nowego Roku, żeby zauważyli, że my też w tym kraju mieszkamy.

27 grudnia 1991



^{1. 8 XII 91 na aukcji na cele charytatywne M. Kiszczakowa wystawiła generalski mundur męża, a Z. Bujak swoją legitymację NSZZ „Solidarność”. 12 XII 91 w dyskusji radiowej A. Michnik wystąpił wespół z J. Urbanem. 13 XII 1991, w rocznicę stanu wojennego, w telewizyjnym programie „Refleks” pokazano ową aukcje oraz Michnika, jak po dyskusji wsiada do samochodu Urbana (przyp. wyd. Jan Walc, "Ja tu tylko sprzątam", W-wa 1995)}

Oczywiście mój punkt widzenia jest w tej sprawie dosyć szczególny, i łatwo byłoby mi zarzucić brak obiektywizmu, nikt bowiem — o czym wiedzieli już starożytni Rzymianie - nie powinien być sędzią we własnej sprawie, a zajmowanie wysokich stanowisk państwowych przez osoby nie mające stosownych kwalifikacji jest niewątpliwie sprzeczne z interesami środowiska, z którego się wywodzę i do którego należę.

Oprócz dziedzicznego obciążenia wyższym wykształceniem muszę się również przyznać do urazu jakiego doznałem w dzieciństwie, a takie rzeczy - jak wiadomo – zostają na całe życie. Chodzi po prostu o to, że wychowywałem się w ustroju który Stefan Kisielewski trafnie określił jako „dyktaturę ciemniaków”, i jeśli z tym ustrojem zacząłem wojować, to pewnie przede wszystkim dlatego, że w żaden sposób nie byłem w stanie pogodzić się z zasadą, ze głupszy i mniej wykształcony ma kierować mądrzejszym i bardziej wy kształconym.

Władysław Gomułka, stojący faktycznie na czele państwa, ranił moją inteligencką godność - a nie będę się również wypierać, że (to znowu partykularny punkt widzenia) jako polonista czułem się szczególnie urażony: przyzwoite opanowanie języka kraju, w którym się chce rządzić, nie jest przecież chyba wymaganiem zbyt wygórowanym. (…)

Niestety nie można już dzisiaj założyć Partii Polskiej Inteligencji, która marzy się Andrzejowi Szczypiorskiemu, bo na skutek wydarzeń ostatnich lat inteligencja polska została tak rozbita, że ludzie, którzy wyśniona przez Szczypiorskiego Partię mieliby zakładać, mają poważne trudności z mówieniem sobie „dzień dobry”.

Zamiast Havlowego „życia w prawdzie” zniosło nas w życie w kłamstwie nowego typu: książka Lewy czerwcowy pokazuje z dramatyczną wyrazistością, że autorzy sukcesu Wałęsy w wyborach prezydenckich bynajmniej nie byli jego zwolennikami, a tylko wyobrażali sobie, że będzie on mniejszym złem niż Mazowiecki. Rozumiem ich doskonale w tym przynajmniej punkcie: głosowałem na Mazowieckiego również wybierając - mniejsze w moim pojęciu – zło.

I na koniec deklaracja osobista: jestem z wyboru człowiekiem bezpartyjnym, jeśli Andrzej Szczypiorski tę swoją partię założy, jestem gotów się zapisać. To będzie właśnie mniejsze zło.
15 stycznia 1993

Zorientowałem się poniewczasie, że popełniłem poważny błąd, narażając się na uzasadnione pretensje czytelników.

Rozpocząłem swoje notatki jeszcze wiosną, kiedy to wszystko ledwie się zaczynało, od początku przyglądałem się owej wojnie z uwagą i zainteresowaniem, snułem hipotezy, przewidywałem szanse - i z tego wszystkiego nie zrobiłem jedynej sensownej rzeczy, jaką powinienem był zrobić: nie zgłosiłem swojej kandydatury na prezydenta. (…)

Dzisiaj moja własna polityczna ślepota wydaje mi się zupełnie niezrozumiała - przecież majowe wybory samorządowe dowodnie wykazały, że na partie nikt nie ma ochoty głosować. Moja bezpartyjność była więc oczywistym atutem, który zupełnie niepotrzebnie zmarnowałem.

Moja bezpartyjność była więc oczywistym atutem, który zupełnie niepotrzebnie zmarnowałem. Później, już w trakcie zbierania podpisów, widać było jak na dłoni, że przynależność partyjna może być dla kandydata kulą u nogi: przecież i liberałowie, i chrześcijańscy demokraci, i konfederaci niepodległościowi porozłamywali się na kawałki tylko na skutek decyzji ich przywódców o kandydowaniu; (…)

Bo przyjrzyjmy się, jak wspaniale wyglądałaby moja kandydatura w telewizyjnej kampanii: jeśli idzie o staż wojowania z czerwonym, to żaden z kontrkandydatów nie stanowi dla mnie konkurencji, bo udało mi się przesiedzieć już w 1968, kiedy Wałęsie instynkt polityczny jeszcze się nie rozwinął, Moczulski pisywał w „Stolicy”, z litości zmilczę co, Mazowiecki ledwie przestał być posłem na sejm PRL, a Tymiński zadrawszy chwost wiał za morze. Jeśli chodzi o Magdalenkę, to owszem, przejeżdżałem tamtędy niejednokrotnie w drodze do Radomia, ale na tym moje kontakty z tym miejscem się wyczerpują.

Co do byłej nomenklatury, to nie miałbym powodów obawiać się kompromitującego poparcia (…). Uśmiecham się zupełnie bez trudności; może nie tyle, żeby móc startować do fotela w Białym Domu, ale jak na Belweder wystarczy. Nie wznoszę też oczu w niebo po każdym pytaniu, jakie mi kto zada, a kiedy odpowiadam, to ani nie przynudzam, ani nie kręcę, nie mówiąc już o robieniu błędów językowych. A że mnie jest łatwiej posługiwać się poprawną polszczyzną niż na przykład Wałęsie, który nie jest jak ja polonistą, a elektrykiem, zaproponowanym mu pojedynek wyrównanych szans, w którym każdy grałby na cudzym boisku; nie mam wątpliwości, że lepiej się znam na elektryce niż mój kontrkandydat na polszczyźnie czy literaturze.

Zaręczam, że nie nudzilibyście się Państwo ani przez chwilę podczas mojej kampanii wyborczej i nie znaleźli żadnych istotnych powodów, aby na mnie nie głosować.

I jeżeli uwzględnić procent tych, którzy nie mogli się zdecydować, nie mają bowiem możliwości głosowania na tak dobrego kandydata, jakim ja byłbym, i zostali w domu, a wreszcie dodać do tego głosy, jakie odebrałbym Wałęsie i Mazowieckiemu - to widać zupełnie jasno, że wygrałbym wybory w pierwszej turze.
A jeśli ich nie wygrałem, to tylko przez skromność. To wada u prezydenta niewybaczalna.
2 grudnia 1990