Chociaż mój stosunek do Rakowskiego czy Urbana nie odbiega zapewne od średniej krajowej, to jednak pamiętam, ze pracowałem w „Polityce” w latach 1972-76. Wydawało mi się wtedy, ze jestem uczciwym człowiekiem, ze nie czynie zła i do dziś sadzę, ze nie muszę się wstydzić żadnego z opublikowanych w organie Mieczysława Rakowskiego artykułów.

Nie zmienia to jednak faktu, ze współpracy z „Polityką”, współtworzenia gierkowskiej propagandy – wstydzić się po prostu muszę. (...)

Może to więc prawda, ze do żadnej partii nie zapisuje się z lenistwa, dlatego, ze mi się nie chce dostosowywać do tych zmian kursów? I właśnie gdzie miałbym się zapisać, skoro jestem zwolennikiem dekomunizacji i rozdziału kościoła od państwa, skoro brzydzą mnie i spoceni mężczyźni w pogoni za władzą, i flirty Bujaka z Kiszczakową, a Michnika z Urbanem¹, skoro chciałbym prywatyzacji i jednocześnie opieki państwa nad słabymi, odpowiedzialności za oświatę i służbę zdrowia, a jak słyszę o liberałach latających na mszę przed śniadaniem, to mam nieodparte wrażenie, że ktoś mnie robi w konia.

Więc z lenistwa pozostanę przy bezpartyjności, razem z tą gnuśną większością, a naszym kochanym politykom życzę z okazji Nowego Roku, żeby zauważyli, że my też w tym kraju mieszkamy.

27 grudnia 1991



^{1. 8 XII 91 na aukcji na cele charytatywne M. Kiszczakowa wystawiła generalski mundur męża, a Z. Bujak swoją legitymację NSZZ „Solidarność”. 12 XII 91 w dyskusji radiowej A. Michnik wystąpił wespół z J. Urbanem. 13 XII 1991, w rocznicę stanu wojennego, w telewizyjnym programie „Refleks” pokazano ową aukcje oraz Michnika, jak po dyskusji wsiada do samochodu Urbana (przyp. wyd. Jan Walc, "Ja tu tylko sprzątam", W-wa 1995)}

Teza, jakoby partie rządzące w krajach byłego bloku wschodniego były partiami lewicowymi, jest w takim samym stopniu prawdziwa jak wszystkie tezy polityczne głoszone oficjalnie w tych krajach. Partie te były bowiem tak lewicowe, jak demokracja socjalistyczna była demokratyczna. Stalin rozumiał to doskonale i dążył do wymordowania wszystkich działaczy lewicowych na rządzonym przez siebie terytorium, co jednak wyraźnie go nie satysfakcjonowało, bowiem uważał również za niezbędne mordowanie i tych, którzy działali poza terenem jego władztwa w tym celu albo ściągał ich do siebie, albo, kiedy to nie było możliwe, gotów był nawet do gestów tak spektakularnych jak rozłupywanie siekierką głowy Trockiego w dalekim Meksyku.

Później znacznie mniej mordowano, było jednak oczywiste, że o ile władcy krajów naszego bloku bywali skłonni do rokowań czy nawet współpracy z działaczami i instytucjami prawicowymi, jak np. Bolesław Piasecki i jego z ONR-u wywiedziony PAX, to wszelkie przejawy lewicowości starali się tępić w zarodku – nie przypadkiem przecież za tak groźną dla siebie uważali wszelką działalność o charakterze związkowym, bowiem związki zawodowe, tworzone dla ochrony interesów pracowniczych, były dla komunistycznej elity szczególnie niebezpieczne.

Do samego końca komuniści hołdowali jednoznacznie antylewicowym założeniom: pragnęli budować silne państwo, oparte na zasadach „ładu i porządku”, o których tak lubił wspominać generał Jaruzelski, i wyzbyte wszelkich instytucji o charakterze samorządowym czy przedstawicielskim; końcowe lata komunizmu w Polsce związane są z osobą Jerzego Urbana, który miał za zadanie publicznie manifestować pogardę, jaką komunistyczne władze żywiły wobec mas pracujących.
Tych mas bali się zawsze jak diabeł święconej wody i nic też dziwnego, że na odchodnym to im właśnie wycięli najzłośliwszy numer bezczelnie kradnąc pojęcie lewicy; rozwiązująca się PZPR miała równie dobre prawo nazwać się sodalicją mariańską jak socjaldemokracją – i jeżeli wybrała wyjście drugie, to w nadziei, że w ten sposób zablokuje owym znienawidzonym masom możliwość powołania swojej reprezentacji.

Historycy ocenią to zapewne jako najbardziej perfidną, a zarazem finezyjną zagrywkę komunistów, jednak na razie mamy do czynienia z niezwykłą sytuacją, w której nikt w Polsce nie ośmiela się założyć lewicowej partii, zewsząd bowiem słychać chóralne pohukiwania komunistów i prawicowców: „Komuna to lewica! Lewica to komuna!”
Oczywiście jestem za pluralizmem – oświadcza głośno poseł Niesiołowski. – Partie lewicowe powinny wziąć udział w wyborach do parlamentu, oczywiście pod warunkiem przyznania się do zamordowania ks. Popiełuszki. Ich nieprzyznawanie się jest idiotyczną bezczelnością, bo przecież i tak wszyscy wiedzą, że księdza komuna zamordowała. A są granice bezczelności, których poseł przekraczać w życiu publicznym nie pozwoli.

Wydawałoby się, że sztuczka jest tak prosta, że się udać nie może, a przecież kiedy poseł Michnik krzyczy, że nazwie świnią każdego, kto jego nazwie lewicowcem, właśnie na tę sztuczkę się nabiera, a jego krzyk jest w ramach tej sztuczki w pełni uzasadniony; gdyby bowiem ktoś obciążył posła Michnika odpowiedzialnością za śmierć ks. Popiełuszki, nazwanie takiego kogoś „świnią” byłoby i tak szczytem franciszkańskiej łagodności.

Więc kto się odważy stworzyć w Polsce lewicę? Sytuacja jest tym bardziej skomplikowana, że w okresie przechodzenia do kapitalizmu oczywistym interesem spadkobierców PZPR-owskiej nomenklatury jest ocalenie stanu posiadania, zdobycie tytułów prawnych, które by pozwoliły zachować w tych nowych warunkach przynajmniej część dóbr zdobytych w poprzedniej epoce, co w oczywisty sposób skłaniać może na przykład w kierunku liberalizmu, ale na pewno nie ku lewicowości.

Zabawne, że taką zdolność przetrwania czy może odtwarzania się wykazała dawna koalicja PAX-owsko-PZPR-owska: przecież tylko dalszej harmonijnej współpracy obu tych przekształconych instytucji zawdzięczamy dzisiejszą niemożność zaistnienia lewicy w Polsce. Nie jest dla mnie jasne, czy ci wszyscy, którzy deklarują się jako zapiekli wrogowie komuny, a jednocześnie nazywają ją lewicą, zdają sobie sprawę z tego, co czynią. Przecież ta znienawidzona przez nich komuna istnieć będzie tak długo, jak długo będzie się ją nazywać lewicą; oto okazuje się, że w czasach, gdy się owej komunie odbiera najrozmaitsze zagrabione przez nią walory, zupełnie bezsensownie chce się jej pozostawić walor lewicowości, ukradzionej dokładnie tak samo jak wszystko inne.

Wszystko się dokoła zmienia i tylko bezpartyjni po staremu mają przechlapane. A przecież byliśmy, jesteśmy i będziemy stabilną większością polskiego społeczeństwa. Czas najwyższy zrozumieć, że nic się na to nie da poradzić: można liczbę partii zredukować do jedności, można rozwinąć do nieskończoności niemal, a większość i tak stanowić będziemy my, którzy do żadnej partii zapisać się nie chcemy.

Za czasów upadłego reżimu przynajmniej co jakiś czas przypominano sobie o naszym istnieniu z okazji cyklicznie powtarzających się kryzysów. Postanawiano odzyskiwać utraconą więź z masami i stawiać na bezpartyjnych. Obecnie stan kryzysu jakoś się wreszcie ustabilizował, okrzepł i ucodziennił w związku z czym nikt z polityków nie wpada w aż takie zdenerwowanie, żeby zacząć myśleć o bezpartyjnych.

Bezpartyjność była zawsze za mojej pamięci wyzwaniem dla rządzących i pozostała nim nadal, a może nawet jest dziś wyzwaniem jeszcze bardziej ostentacyjnym: tyle partii, takie różne, i jeszcze nam mało, jeszcze się nie podoba, nie łaska się gdzieś wreszcie zapisać? Doszło bowiem na naszych oczach do interesującego nieporozumienia: w dziesięciomilionowej "Solidarności" z roku 1981 spotkali się i ci, którzy walczyli z czerwonym o prawo do zakładania innych partii, i ci, którzy walczyli o prawo do bezpartyjności i jeszcze przecież na dodatek ci, którzy w swojej macierzystej monopartii pragnęli zakładać zabronione w niej frakcje. Jedynym, co nas ze sobą łączyło, był wspólny wróg, więc kiedy go zabrakło, musieliśmy jakoś zastąpić go we własnym zakresie.

I oczywiście obie strony mają w znacznej mierze rację: osobnik bezpartyjny stykając się z tezą, że 2 + 2 = 4 prymitywnie sprawdzi na palcach – i tyle, podczas gdy członek, a w szczególności działacz partyjny łypnie przede wszystkim spod oka, kto też i w czyim interesie z taką tezą wystąpił. Jeżeli twierdzenie takie zechce wygłosić np. postkomunista, musi się liczyć z ostrą polemiką z prawa: usłyszy, że całą wiedzę i kulturę przynieśli tutaj cystersi, ugruntowali benedyktyni, a w ciągu półwiecza komunistycznej opresji kościół stał niewzruszenie na straży tabliczki mnożenia, którą był partia komunistyczna gotowa była oddać w pacht kremlowskim samodzierżcom.

Jeśli z tą samą arytmetyczną tezą wystąpi działacz ZChN-u, zostanie zinterpretowane to jako działanie taktyczne: wcale tak nie myśli, udaje tylko, uprawia chytry kamuflaż, aby tym łatwiej przerobić nasz nieszczęśliwy kraj w państwo wyznaniowe.
Są świadkowie, że Chomeini też twierdził, że 2 + 2 = 4. Czy ta zbieżność nie wywołuje oczywistych skojarzeń?

Do uciążliwych obowiązków członka partii należy pilne śledzenie tabeli kursów politycznych, rozchwianej nierównie bardziej, niż bankowe kursy walut – oto bowiem np. Lech Wałęsa z dnia nadzień zmienia się z żądnego władzy satrapy w ojca demokracji, albo odwrotnie, w zależności od gazety, którą danego dnia weźmiemy do ręki.

Może więc prawda, że do żadnej z partii nie zapisuję się z lenistwa, dlatego że mi się nie chce dostosowywać do tych zmian kursów? I właściwie gdzie miałbym się zapisać, skoro jestem zwolennikiem dekomunizacji i rozdziału kościoła od państwa, skoro brzydzą mnie i spoceni mężczyźni w pogoni z władzą i flirty Bujaka z Kiszczakową a Michnika z Urbanem, skoro chciałbym prywatyzacji i jednocześnie opieki państwa nad słabymi, jego odpowiedzialności za oświatę i służbę zdrowia, a jak słyszę o liberałach latających na mszę przed śniadaniem, to mam nieodparte wrażenie, że ktoś mnie robi w konia. Więc z lenistwa pozostanę przy bezpartyjności, razem z tą gnuśną większością, a naszym kochanym politykom życzę z okazji Nowego Roku, żeby zauważyli, że my też w tym kraju mieszkamy.

Żyjemy wprawdzie w prawdzie, wprawdzie na szczęście nie całej, ale i tak jest to szalenie męczące i denerwujące. Codziennie w jakiejś sprawie mamy tego dosyć, bowiem do takiej ilości prawdy nie jesteśmy przystosowani. I oto autor hasła zalecającego owo życie w prawdzie, czeski dysydent Vaszek Havel , przeciwstawia się obecnie ujawnieniu listy współpracowników dawnej bezpieki zajmujących stanowiska w obecnym parlamencie, rządzie etc.

Prawda prawdą, ale co za dużo, to niezdrowo. (...)

Wprawdzie prawdę mówiąc doprawdy nie spodziewaliśmy się takiego obrotu rzeczy, i nie po to walczyliśmy o życie w prawdzie, żeby to miało być takie właśnie życie dla Jerzego Urbana, który – w przeciwieństwie do nas – i w kłamstwie potrafił się zupełnie nieźle wyżywić, ale przecież doszło do tego, że i Urban w swojej gazecie pisuje od czasu do czasu prawdę w przeciwieństwie do (…..) – tu zostawiam Państwu miejsce na dokończenie zdania, bo jakoś nie mogę.

9 czerwca 1991