Politycy

Generał Jaruzelski zupełnie nieoczekiwanie ujawnił talent rzadki wśród wojskowych, ale tym cenniejszy – umiejętność przegrania wojny. To jest bardzo cienka sprawa – w sztabowych akademiach tego nie uczą, bo i nie mogą, skoro uczą tam, jak wojny wygrywać, a przecież w każdej wojnie ktoś przegrywa, i trzeba umieć sobie i z tym poradzić. W Polsce, mimo szeregu historycznych okazji, umiejętność przegrywania wojen nie wykształciła się zupełnie, i tym większa zasługa Jaruzelskiego, że nie skorzystał z jedynego ukształtowanego wzoru, który sprowadzał się do tego, by generał wysadził się wraz z całym Komitetem Centralnym, legł pod gruzami, a nas zostawił z komunistyczną partyzantką na głowie.

Nie lubię generała Jaruzelskiego, ale uczciwość wymaga, abym wyraził mu w tej sprawie swoją wdzięczność. A przecież – namawiam i Państwa, aby zdobyć się na uczciwość – nie było mu łatwo. Przypomnijmy sobie, jak to było, kiedy tę wojnę rozpoczynał: socjalizmu miało się bronić tak, jak się broni niepodległości. Zapamiętaliśmy to zdanie tak dobrze, bo akurat w tym punkcie uwierzyliśmy generałowi i obawialiśmy się, że nie cofnie się przed niczym.

Z pewną nieśmiałością powiem wręcz tak: „Solidarność” wymyślił nie kto inny, tylko Jacek Kuroń, i to on – i tylko on – powinien w sierpniu 1980 roku zostać jej przewodniczącym. Jeżeli stało się inaczej, to nie dlatego, że Jackowi zabrakło kwalifikacji elektryka (obawiam się, że w tym temacie naprawdę okazałby się kiepski), ale z tego powodu, że towarzysze z elektrykiem gotowi byli rozmawiać, natomiast inteligenta bali się jak diabeł święconej wody.

Bardzo to pouczające, co się wokół Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej dzieje: partie wałczą na śmierć i życie, a bezrobotnych przybywa. Mianowanie szefem tego resortu Jacka Kuronia było jedną z nielicznych trafnych decyzji personalnych Tadeusza Mazowieckiego.

Polska jest bowiem – jak powszechnie wiadomo – krajem katolickim, i tak jest tej swojej katolickości pewna, że troskę o słabych, przegranych, nieszczęśliwych, ową – jak to się niegdyś nazywało – caritas, może pozostawić w łapach Kuronia o zabazgranym na czerwono życiorysie, trudno przecież oczekiwać, żeby zupą dla ubogich zajmował się jakiś biskup.

17 stycznia 1992

Jacek Kuroń polemizuje ze mną w „Gazecie Wyborczej” występując przeciwko moim elitarystycznym napaściom na ludzi niewykształconych, chętnych jednak do sprawowania najwyższych państwowych urzędów. I mrugając rzęsami niczym Królewna Ścieżka wymienia jednym tchem Wałęsę, a i Frasyniuka, powiadając, że tu się dokonała rewolucja, więc się struktury społeczne przetasowały i elektryk został prezydentem, a kierowca ciężarówki wiceprzewodniczącym dużej partii politycznej. I dalej udając Królewnę Śnieżkę pyta Kuroń retorycznie, czy ma jakiekolwiek znaczenie, iż sam jest człowiekiem wykształconym.

Pozwolę sobie złamać konwencję i na to retoryczne pytanie odpowiedzieć. Otóż nie mam najmniejszych wątpliwości, że ma to znaczenie ogromne. Kiedy mówię o wykształceniu, mam na myśli wiedzę, a nie takie czy inne dyplomy; studiowałem pedagogikę na Uniwersytecie, gdzie wykładali profesorowie doktorowie habilitowani, i chodziłem również na wykłady z pedagogiki na uniwersytecie latającym, gdzie wykładał prosty magister Kuroń, miałem więc okazję wyrobić sobie na ten temat jakiś pogląd.

I powiem nawet więcej: Jeśli rozmaite uczelnie pedagogiczne nie nadały doktoratów honoris causa Jackowi Kuroniowi, podczas gdy inne uczelnie nadawały doktoraty tego rodzaju Pierwszemu Elektrykowi Rzeczypospolitej, to można na tej podstawie wypowiadać się raczej o owych uczelniach niż o kwalifikacjach promowanych przez nie – bądź nie promowanych – doktorów.

Z pewną nieśmiałością powiem wręcz tak: „Solidarność ” wymyśl ił nie kto inny, tylko Jacek Kuroń, i to on – i tylko on – powinien w sierpniu 1980 roku zostać jej przewodniczącym. Jeżeli stało się inaczej, to nie dlatego, że Jackowi zabrakło kwalifikacji elektryka (obawiam się, że w tym temacie naprawdę okazałby się kiepski), ale z tego powodu, że towarzysze z elektrykiem gotowi byli rozmawiać, natomiast inteligenta bali się jak diabeł święconej wody.

I niech się nikomu nie wydaje, że nie ma żadnego praktycznego sensu w uczeniu się łacińskich deklinacji albo zasad trygonometrii. Oto bowiem z naszego stosunku do łacińskiej gramatyki czy trygonometrycznych zasad wynikają bardzo praktyczne skutki.
Jesienią 1980 roku, znalazłszy się w Gdańsku, zwróciłem się do senatora Andrzeja ego, który podówczas bynajmniej nie był jeszcze senatorem, ale sekretarzem Przewodniczącego NSZZ „Solidarność” z następującą propozycją: „Andrzeju – powiedziałem – wiesz doskonale, że od lat utrzymuję nie tylko siebie, ale i rodzinę z korepetycji z polskiego i historii. Naprawdę umiem to robić. Czy komisja krajowa nie mogłaby mnie zatrudnić, abym tego wszystkiego nauczył Lecha Wałęsę?”

Kto zna senatora ego, wie doskonale, że można mu zarzucać różne rzeczy, ale nie to, aby był obdarzony nadmiernym poczuciem humoru. Zadumał się więc przyszły senator nad moją propozycją i z pełną powagą odrzekł rozumnie: „Masz zupełną rację, to jest wspaniały pomysł, ale ON się na to nigdy nie zgodzi”. Dalszy bieg wypadków pokazał dowodnie, że miał zupełną rację. ON się nie zgodził ani wtedy, ani potem. I jeżeli ta rozmowa sprzed lat o czymś świadczy, to o głębokim profesjonalizmie Andrzeja Celińskiego. Człowiek zajmujący się polityką powinien umieć jasno i precyzyjnie oceniać realia.

A z końcówkami łacińskich deklinacji czy z sinusem alfa jest po prostu tak, że lekceważenie dla nich demonstrują przede wszystkim ci, którzy nie tylko nie mają o nich pojęcia, ale nie chcą się ich nauczyć i żywią uzasadnione obawy, że w tej sytuacji zawsze pozostaną gorsi od ludzi wykształconych. I stąd prosta droga do poszukiwania sposobów, aby tych wykształconych ludzi jakoś inaczej sobie podporządkować.

I dlatego Jacek Kuroń zupełnie nie ma racji wymieniając jednym tchem Wałęsę, Bujaka i Frasyniuka. Czy ktokolwiek kiedykolwiek mówił o Bujaku albo Frasyniuku, że mają „instynkt polityczny”? A to przecież miało być główną kwalifikacją Wałęsy na Prezydenta Rzeczypospolitej. Otóż pewnie szanujący się inteligent nie powinien do takich rzeczy się przyznawać, ale kiedy ten argument słyszałem, budziły się we mnie iście zwierzęce instynkty.

Jarosław Kaczyński twierdzi obecnie, że Belweder konserwuje postpeerelowskie układy i objaśnia to sobie naiwnie przy pomocy fotografii, na której miałoby być widać, że min. Wachowski jest dawnym oficerem SB. Paradoks polega moim zdaniem na tym, że choć prezes Kaczyński wadliwie rozumuje, przez przypadek dochodzi do prawdziwego wniosku – oto za jego, Kaczyńskiego sprawą nieistniejący PRL odniósł swój pozagrobowy sukces, osadzając na urzędzie belwederskiego hegemona tego „prawdziwego robotnika”, na którego latem 1980 roku byli gotowi zgodzić się komuniści, byle tylko nie musieć za swojego głównego przeciwnika mieć Jacka Kuronia.

Włodzimierz Iljicz chciał, żeby kucharka rządziła państwem. Nam się udało jego marzenie wcielić w czyn, i to z naddatkiem, zatrudniając Kuronia przy gotowaniu zupy.

22 stycznia 1993

Przykładu niezwykłego dostarcza tu Adam Michnik przyjmując nagrodę za książkę o dziejach honoru w Polsce z rąk Andrzeja Lama, który wykładał cenzorom na specjalnych kursach, jak tropić nieprawomyślności i wredne aluzje w literaturze. Michnik jest przeciwko Wałęsie i Porozumieniu Centrum, więc musi opowiadać się za grubą kreską i jeść żabę w postaci tow. prof. Lama zupełnie niezależnie od tego, jak mu to smakuje.

Bo to już nie jest sprawa smaku ani niesmaku, ale polityki, więc Michnik przełykając żabę na oczach milionów telewidzów odczuwa jednocześnie potrzebę, żeby przyładować jakiemuś generałowi zaprzańcowi, który się Moskałom wysługiwał i leci otwartym tekstem wymieniając gen. Zajączka, który też miał piękny życiorys, zanim go sobie osobiście nie zasrał. Gdyby prof. Lam nadal prowadził szkolenia w temacie aluzji, miałby o czym słuchaczom opowiadać.

7 lipca 1991

Gdzie ja oczy miałam!
Lamentuje Wałęsa nad Michnikiem, a Michnik nad Wałęsą. Lamentują głośno i publicznie, choć sprawa rozwodowa dopiero się rozpoczyna i na pewno czas jakiś jeszcze potrwa. Jak się skończy, kto wygra, jak zostanie podzielony majątek dorobkowy – tego jeszcze nikt nie wie. Jeśli się tak sprawa rozpoczyna, wiadomo na pewno tylko to, że na dżentelmeńską umowę nie ma co liczyć, a szeroki krąg krewnych i znajomych wciągnięty zosta¬nie w całą serię dramatycznych scen, wzajemnych żalów albo i pyskówek.
Stało się, i już się nie odstanie.

Taki rozwód to ciężkie przeżycie nie tylko dla samych zainteresowanych, ale też dla ich przyjaciół, którzy jakoś się w tym wszystkim muszą znaleźć. A oczywiście najtrudniej jest tym, którzy chcieliby być sprawiedliwi i nieuprzedzeni, bo jak awantura rozkręci się na dobre, a z obu stron padają oskarżenia i inwektywy, to chciałoby się uciec od tego wszystkiego jak najdalej i nie musieć w ogóle na to patrzeć.

Tego, co najważniejsze w sporze, i tak nikt nie rozsądzi; przecież zdanie, że Michnik zawdzięcza swoją karierę Wałęsie, jest tak samo prawdziwe jak to, które mówi, że Wałęsa zawdzięcza swoją karierę Michnikowi, a na dodatek oba te zdania są prawdziwe w sposób dramatyczny. Albo to, że oni się nawzajem zdradzali, czy przynajmniej robili skoki na boki, żeby powiedzieć to samo, a łagodniej, opuszczając ostre słowo zdrada. Doskonale wiemy, że tak było, i nie ma co sobie i bliźnim wmawiać, że Wałęsa z Kaczyńskim rozwiązywał krzyżówki, a Michnik spotykał się z Kwaśniewskim, żeby mu pokazać kolekcję motyli.

Było, stało się i nie odstanie. Znacznie ważniejsze jest jednak to wszystko, co dotyczy przyszłości. Żadna ze stron nie ma widocznego pomysłu na życie po rozwodzie, czy też może ściślej: oni mają te pomysły na krzyż, sobie wymyślają, a nas straszą. Lechu – grozi Michnik – uważaj, bo strzelę przeciw twej naturze, krzyknę, żeś ty nie Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”, ale... (tu się jednak zawahał i nie krzyknął „Carem!’\ ale powiedział łagodniej: cesarzem). A nam ciarki przechodzą po plecach, że jak Lechu zostanie cesarzem, to tak nas wszystkich weźmie za mordę, że nam się ruski miesiąc nostalgicznie przypomni. Ale i Wałęsa straszy, powiadając, że ten Michnik to się teraz tylko będzie łajdaczył z Kwaśniewskim, majątek cały na to przeputa, w taką nędzę i prostrację nas wpędzi, że od tego tu wybuchnie rewolucja, po której tę rumuńską zaczniemy nazywać aksamitną.

I chociaż pewnie wiele w tych strachach przesady, przecież w tak formułowanych oskarżeniach zawiera się i trochę prawdy. Być może Wałęsa w głębi duszy wcale nie czuje się cesarzem, a demokratycznym demokratą, bardzo chrześcijańskim na dodatek, ale zrobił już wszystko, albo prawie wszystko, żebyśmy widzieli w nim raczej autokratę niż demokratę. Są bowiem rzeczy, w które uwierzyć niepodobna, więc kiedy np. Drawicz przekonuje nas, że Tumanowicz jest mu potrzebny do wspólnego odmawiania różańca, to nie dość, że mu nie wierzymy, ale zaczynamy podejrzewać jeszcze gorsze świństwa niż te, które oni tam w istocie ze sobą robią.

Jedno wydaje się pewne, co jako dawni przyjaciele widzimy ze smutkiem, ale zarazem i z całą pewnością: oni są tak zajęci swoim rozwodem, że jeśli o nas kiedykolwiek myślą, to w kontekście naszej ewentualnej przydatności w sprawie rozwodowej. Obie strony używają wprawdzie namiętnie słowa „obywatel” we wszystkich możliwych formach gramatycznych, ale w praktyce wygląda to tak, że Wałęsa przy pomocy faxu zdejmuje z obywatela albo też obywatelem mianuje, a Michnik z kolegami powołuje koalicję obywatelską, partię o szerokiej platformie, która umożliwi korzystanie z praw obywatelskich w zakresie szerokiego poparcia dla rządu. I oczywiście im szersze poparcie, tym szerszy zakres obywatelskich swobód.

I oto zostaliśmy zaszantażowani, i to na krzyż: koalicja obywatelska grozi, że jak jej nie poprzemy, to możemy w ogóle być zdjęci z obywatela, i jest to przecież niebezpieczeństwo zupełnie realne, podczas gdy strona przeciwna ostrzega, że jeśli z popierania rządu uczynimy sobie proceder, to on się zupełnie naszymi interesami przestanie przejmować. A już się zanadto nie przejmuje; jakby go mocniej wesprzeć, to można by za jakiś czas osiągnąć światowe rekordy – pełne obywatelskie poparcie dla rządu przy stuprocentowej dezaprobacie dla poszczególnych ministrów, i nawet nie chodzi mi tu o ministra spraw wewnętrznych, ale o zbliżających się wielkimi krokami do owych 100% ministrów budownictwa i rolnictwa czy goniącą ich ostro panią minister kultury.

Więc ja też popadam w ten sam lament: gdzie ja oczy miałam! Jak ja teraz sama sobie poradzę! Gdzie oczy obrócę! Ale trudno, nie ma co biadać.
| Rozwody się zdarzają, raz po włosku, raz po gdańsku, i nic na to nie poradzimy. I ten rozwód też się musiał zdarzyć, tym bardziej że oni się pobrali przecież nie z miłości, a z konieczności; jak Państwo świetnie pamiętają, byli przy nadziei i po prostu musieli się pobrać. Z tego związku urodziła się przecież panna S., którą starsi z nas pamiętają jeszcze jako młodziutką i sentymentalną. Ale może już czas, żeby i ona poczuła się dorosła, niezależna i samorządna – i poszła na swoje zamiast wciąż prowadzić wspólne gospodarstwo z kłócącymi się podstarzałymi rodzicami?

24 czerwca 1990

*Shakespeare, Makbet, akt V, scena 5.

Samotność to coś najgorszego, co się może człowiekowi przytrafić, a jest ona tym bardziej dojmująca, im więcej innych cennych na tym świecie rzeczy udało nam się zdobyć. Myślę tu nieoryginalnie o sławie, majątku, władzy etc. I – dalej nieoryginalnie – myślę o Lechu Wałęsie, bo choć o samotności władców napisano tak wiele, jego samotność wydaje mi się szczególnie dramatyczna. Może wcale nie jest, a tylko właśnie mnie się wydaje, bo tej historii przecież mi nie opowiedziano tak jak innych, ale oglądam ją na własne oczy, i chociaż w niej nie uczestniczę, mam wrażenie, że oglądam ją z bardzo bliska.

Powiada senator Szczypiorski, że historia, która się na naszych oczach dzieje, nie jest wcale szekspirowska, a bliższa raczej Mrożkowi czy Gombrowiczowi. To oczywiście nieprawda – w czasach Szekspira historia nie była bardziej szekspirowska niż kiedy indziej, dzisiejsza specjalnie nie różni się od ówczesnej, a to tylko senator Szczypiorski poważnie różni się od Szekspira, który zresztą twierdzi w Makbecie, że życie jest powieścią idioty, głośną, wrzaskliwą, a nic nie znaczącą.

Ty będziesz tanem Cawdor – powiedziały Makbetowi wiedźmy i w tym momencie zaczęło się cAle nieszczęście. Kiedy mu to mówiły, był jeszcze normalnym człowiekiem, a Banko był jego przyjacielem. A potem, od pewnego momentu już nie ma żadnych przyjaciół, są tylko rywale, których należy Slę bać, a strach jest oczywiście tym większy, im lepiej się zna i wyżej ceni ich zalety. Można oczywiście oprzeć się pokusie, ale przecież nie przypadkiem Powiada Biblia, że taką zdolność to miał Pan Jezus.

Przecież historia szekspirowska to nie jest ta, w której na scenie mamy dużo trupów, co w dzisiejszych czasach zapewnić może byle film gangsterski. Banka trzeba było zabić, aby jego duch straszył na uczcie – Anny Walentynowicz, Andrzeja Gwiazdy i wszystkich innych przyjaciół z Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża wcale nie trzeba było zabijać, aby dzisiaj straszyli w Belwederze. I nie trzeba było zabijać łudzi Sierpnia, tych wszystkich, którzy brali udział w sformułowaniu i podpisaniu porozumienia, które weszło do historii, nie będąc bynajmniej Porozumieniem Centrum, i nie trzeba było zabijać ludzi podziemia, legend stanu wojennego, Bujaka czy Frasyniuka – straszą i tak.

Bo przecież Banko straszy na uczcie tym i tylko tym, że nie ma go tam i wtedy, gdzie koniecznie powinien być. Szekspir przedstawia to tak, iż duch Banka widoczny jest tylko dla Makbeta; wszyscy pozostali widzą jak na dłoni, że Banka na uczcie nie ma. I tego, że go nie ma, nie da się w żaden sposób ukryć, cała ta uczta bez niego traci jakikolwiek sens, odwraca się na opak i zamiast być świętem, staje się szyderstwem.

Zasiądziesz na tronie – powiadają wiedźmy – ale to nie od ciebie weźmie swój początek nowa dynastia. I Makbet z dramatyczną naiwnością wierzy, że ta część proroctwa, która mu odpowiada, wypełnić się musi, a wypełnieniu tej, która jest dla niego niekorzystna, można zapobiec. A im bardziej się boi, tym drastyczniejsze środki gotów jest stosować. Tron, na którym zasiada, nie jest w istocie jego tronem i nie ma takiego sposobu, żeby go utrzymać. To straszny dramat, ale pod koniec sztuki już właściwie nikt nie pamięta, że na jej początku mówi się wyraźnie o tym, jak dzielnym był Makbet rycerzem i jak wielkie położył zasługi dla Szkocji. Bo do historii przechodzi finał – właśnie owa wściekłość i wrzask, poprzedzające dramatyczną klęskę, i klęska sama – zarazem spodziewana i niespodziewana.

Bo przecież Makbet rozumuje niby logicznie, lokując swoją nadzieję w tym, że Las Bimam zawsze będzie stać murem za swoim przewodniczącym, w końcu taka jego natura i rola w przyrodzie – ale przecież jednocześnie my, widzowie, wiemy doskonale, że gdyby było tak dobrze, gdyby Makbet tak do końca wierzył, że birnamski las nie może podejść pod Belweder, to byłby znacznie spokojniejszy, a słowa „wściekłość i wrzask” nie byłyby cytatem z tej właśnie sztuki.

Piszę o dramacie Makbeta, wczuwam się w jego tragiczną sytuację, dostrzegając ją i pragnąc zrozumieć tak jakby ją akceptuję – o co możecie mieć państwo do mnie uzasadnione pretensje, dowodząc, że prawdziwym dramatem jest codzienne Wasze życie, a nie problemy kogoś, kto sam się ładuje w kłopoty nie na swoje nerwy i nie na swoją miarę. I to jest oczywiście racja. Ale - proszę Państwa – ja tu sprzątam, czy tylko usiłuję sprzątać, co też nie jest na moją miarę, bo się nie wyrabiam i nie nadążam.

Więc mogę tylko tyle dla Państwa zrobić, że nie będę pokazywał zadowolonej z siebie miny i przypomnę tylko na pociechę, że Szekspir też się nie wyrobił i jakoś nie zdążył opisać beznadziejnej doli Szkotów, którzy ze łzami w oczach przyglądali się, co też ten ich ulubiony rycerz Makbet zaczął w pewnym momencie wyprawiać.

14 lipca 1991

O ile dekomunizacjajest zjawiskiem występującym w naszym życiu raczej jako postulat niż jako realność, o tyle z dewałęsizacją jest akurat odwrotnie. Nikt nie wzywa, nie organizuje międzynarodowych konferencji, więcej – nikt nawet nie używa tego słowa, a dewałęsizacja cichutko i konsekwentnie postępuje. Jest moim marzeniem, aby proces ten opisał kiedyś Piotr Wierzbicki bezlitosny młot na gnidy i inne czerwone pająki.
Marzę o tym dlatego, że przed łaty odwaliłem w NOW-ej książkę Struktura kłamstwa, uważając, iż rzecz jest bardziej skomplikowana, niż się to autorowi wydaje, którą to opinię żywię zresztą do dzisiaj, a nawet jestem jeszcze bardziej przekonany o jej trafności, oto bowiem-Jeśli przyjąć metodę stosowaną przez Wierzbickiego w jego traktacie o kłamstwie – staje przed nami dramatyczne pytanie: czy dzisiejsi zagorzali antywałęsiści kłamią obecnie, czy też może kłamali jeszcze parę miesięcy temu, gdy byli zagorzałymi wałęsistami?

Proces zachodzący na oczach zdumionej publiczności pewnymi swoimi cechami zdecydowanie przypomina dramatyczne odchodzenie od komunizmu dawnych jego działaczy, a że dewałęsizację charakteryzuje ponadto – przepraszam za słowo – przyspieszenie, oglądamy to jak kręcony tygodniami, a puszczony w ciągu minuty film dokumentujący rozwój rosłiny od wykiełkowania po wydanie owoców.

Jestem szczególnym obserwatorem tego procesu, nigdy bowiem nie przechodziłem dziecięcej choroby wałęsizmu, jak zapewne ktoś to niebawem nazwie, i mam poważne trudności ze zrozumieniem czy raczej uwierzeniem, że dzisiejsi antywałęsiści byli kiedys przekonanymi wałęsistami. O ile bowiem komunizm mógł w swoim czasie nastręczać trudności interpretacyjne, o tyle Wałęsa jaki jest, każdy widzi i zaiste trzeba „daru wygodnej ślepoty”, jak mówi w „Poemacie dla dorosłych” Adam Ważyk, aby mieć w tej sprawie jakiekolwiek wątpliwości.

Zarówno komunistów, jak wałęsistów – podobnie zresztą jak cymbalistów – było wielu, nie było jednak bardziej wałęsistowskiego wałęsisty niż Piotr Wierzbicki, który uważał, że nie ma najmniejszej potrzeby dokonywać rozróżnień pomiędzy osobami, które kiedykolwiek i przez jakikolwiek okres czasu popierały komunizm. Mnie się natomiast wydawało, że te różnice są ważne i poważne – w moich oczach czym innym był akces do partii komunistycznej w czasach, kiedy można było pójść za to do więzienia, zaś czym innym wtedy, kiedy dawano za to ciepłe posady.

Złośliwy los sprawił, że i wałęsistów warto dzielić wede tego samego kryterium.
Jak niegdyś rewizjoniści odwoływali się do młodego Marksa, (…) tak i dzisiejsze siły antywałęsistowskie skłonne są do rzucania znanych skądinąd okrzyków „wałęsizm tak – wypaczenia nie”, odwoływania do mitów szczęsliwego początku i tak dalej. Pytanie naprawdę ciekawe jest następujące – czy wszystko dalej rozwijać się będzie tak samo? Chodzi mi mianowicie o to, czy immanentny kryzys wałęsizmu doprowadzi do powstania pluralistycznego ruchu antywałęsistowskiego, w którym dojdzie do spotkania starych niezłomnych antywałęsistów z siłami, które pojawiły się obecnie. Piotr mógłby napisać książkę „Gruba kreska – dekomunizacja – dialog”, a w skład powołanego komitetu mogliby wejść m. in. Andrzej Gwiazda, Mieczysław Jagielski, Kornel Morawiecki, Adam Michnik i bracia Kaczyńscy, natomiast zarówno Tadeusz Mazowiecki, jak Jan Olszewski tradycyjnie pozostawaliby na uboczu, służąc od czasu do czasu życzliwą radą.

Jeśli zdołają się zjednoczyć, czeka ich murowany sukces, ale warto już teraz pomyśleć i o przyszłych kłopotach, bo taki komitet targany będzie wewnętrznymi sprzecznościami, a poza tym jego członkowie nieustannie będą narażeni na wypominanie przeszłości, złośliwcy będą im przypominać dawne teksty, wystąpienia, zdjęcia wreszcie i nikt właściwie nie wyjdzie z tego całkiem suchą nogą, bo w końcu i Jagielski, choć niby wałęsistą nie był, zaliczył niejedną kompromitującą fotkę. Przed czym natomiast przestrzegam antywałęsistów najbardziej, to przed nikomu praktycznie nie znanym facetem z wąsami, który w najbardziej nieoczekiwanym momencie może przeskoczyć płot.

– Jeśli do tego dopuścicie, to macie po prostu z głowy.

8 maja 1992